Wat was het leukste moment tijdens het schrijven van uw nieuwe boek?
Toen ik, door de gigantische berg van aantekeningen die ik maakte tijdens het lezen van alle brieven van mijn ouders, doorkreeg: ik moet het ophakken in thema’s. Maar hoe vertel ik dan iedere keer alles? Opeens dacht ik aan het mes. Het mes dat op verschillende momenten een rol in het leven van mijn vader heeft gespeeld, en dat ik ooit in de keukenla vond. Zeventig jaar geschiedenis kon rond dat mes samenkomen. Ik wist toen de maat- en toonsoort van het stuk. Dat is een groot geluk.
In Het voorbeeld van hun liefde laat u zien hoe wij mensen gevormd worden door de gebeurtenissen en denkbeelden waarmee wij opgroeien. Welke denkbeelden van uw ouders hebben u in het bijzonder gevormd?
Mijn hele opvoeding is impliciet gebaseerd op de levensinstelling dat alles wat je doet een poging moet zijn waarde toe te voegen aan de wereld. En wat schept waarde? Het Ware, het Goede en het Schone.
En heeft u zich in uw leven het meeste door het Ware, het Goede of het Schone laten leiden?
Dat gaat in golfbewegingen. Toen ik twaalf was, was ik vooral bezig met ruimtevaart, wetenschap, het Ware dus. Later raakte ik geïnteresseerd in poëzie en beeldende kunst. Maar dat ging altijd gepaard met lezen over geschiedenis, opstanden, tegencultuur, revoluties! Als schrijver beweeg je vooral in de wereld die mooie dingen maakt, die toch ergens over gaan. De drie staan dus niet los van elkaar. Ik heb zelf ooit een reeks van drie kreten bedacht die dit samenvatten: Keep it real, break it down, bring it home. Dus: blijf trouw aan wat jou aangaat, doe moeite te snappen en geef mensen een wauw-gevoel. Dat is waar ik me door laat leiden als ik schrijf.
Bleven uw ouders tijdens het schrijven altijd uw ouders, of werden ze op een gegeven moment literaire personages?
Mijn spelregel voor het schrijven van het boek was dat ik mijn ouders zo waarachtig mogelijk zou weergeven. Ik wilde ze recht doen, hoewel ik natuurlijk maar een heel klein deel van hun leven kon vertellen. Hierdoor konden ze geen personages worden, want die laten zich vormen tijdens het schrijven.
Welk boek ligt nu naast uw bed?
Langsame Heimkehr van Peter Handke en The Dawn of Everything: A New History of Humanity van David Graeber en David Wengrow. In dat laatste boek beschrijven een antropoloog en archeoloog wat je kunt opsteken van vroege maatschappijvormen uit de prehistorie. Daar bestaan namelijk heel simplistische en onjuiste ideeën over, die een voedingsbodem zijn voor huidige politieke mythes. Dat law and order bijvoorbeeld nodig zijn om vrijheid te waarborgen, omdat we elkaar anders naar de strot vliegen. Dat is gewoon lulkoek.
Welke schrijver is het meest overschat?
In mijn beleving is ‘overschatten’ een onvermijdelijk element in iedere cultuur. En het kan iedereen overkomen. Het gaat erom wíe de waardeoordelen geeft. Het overschatten ligt niet bij de schrijver, maar bij de lezers die interpreteren en oordelen.
Welk advies zou u terugblikkend voor uzelf als jonge schrijver hebben?
Dat ik met mijn drie kreten wat losser zou omgaan. Ik heb veel tijd verloren door mezelf kritisch te beoordelen, klein te houden en fouten te voorkomen. Was wat toleranter en liever voor jezelf geweest! Als je minder had gepiekerd, had je vanzelf van alles uitgevonden waar je energie van had gekregen.
Waar piekerde u dan zoal over?
Wat voor soort schrijver kan ik zijn? Waar liggen mijn krachten en beperkingen? En hoe breng ik het zelfvertrouwen op door te schrijven? Want je moet wel in jezelf geloven: je schrijft alleen, en ziet als enige bepaalde verbanden in de wereld. Dat is een soort van positieve paranoia. Deze gekte kan ook zomaar weg zijn. Dan denk je na een hele dag typen plots: ‘Dit is gewoon nep.’ Zo raak je het vertrouwen in je eigen oordeel kwijt, en dat is het enige wat je hebt.
Welke roman is naar uw mening tijdloos?
In principe proberen alle schrijvers iets te schrijven wat, zoals Spinoza dat zegt, ‘volhardt’. Wat bestand is tegen de wisselende omstandigheden. Maar, zoals we uit de natuur weten… aanpassen! Dat is de enige manier om te overleven. Je stijf en strak houden is niet de manier om lang te leven. Om tijdloos te blijven moet je een essentie treffen, die mee kan bewegen. Sprookjes en kinderverhalen hebben deze flexibele essentie.
Naar het werk van welk beginnend schrijver kijkt u vol verwachting uit?
Roos van Rijswijk. Na het lezen van haar verhalenbundel dacht ik: sodeknetter. Ze is moedig en inventief en wil het op een speelse manier ergens over hebben. Dat vind ik te gek. Afgelopen jaren heb ik overigens bijna al mijn inspiratie gehaald uit Amerikaanse vrouwelijke schrijvers. Daar zit de meeste vernieuwing op het gebied van keep it real, break it down, bring it home.
Naar welk kunstwerk kunt u eindeloos staren?
Die waanzinnig gedetailleerde en onbegrijpelijk realistische schilderingen in prehistorische grotten. Van tijgers en beren en herten. Hoe goed konden die mensen kijken! En toch, wat is dat? Je weet niet waar je naar kijkt. Dat wat het is, overstijgt wat wij onder kunst verstaan, en toch begrijpen we het ergens.
Met welke filosoof voelt u zich het meest verbonden?
Met Denis Diderot. Een nieuwsgierig mens, geen systeembouwer. Hij schreef veel van de Encyclopédie, maar was ook een master editor. Zijn manier van denken over materie, namelijk dat dat het verkeerde woord is, omdat dit niet vaststaat maar alles steeds in wording is, staat heel dicht bij een soort ecologische manier van denken.
Zou u Diderot als uw editor willen hebben?
Ik weet niet of ik daar wat mee opschiet, of hij snapt waar ik mee bezig ben. Hij heeft toch een achterstand van driehonderd jaar. Maar ik zou wel heel graag goed genoeg Frans kunnen om met hem te corresponderen.
Welk boek doet u graag cadeau?
Dzjan van Platonov. Het is overgoten met die weemoedige, absurde humor die in sommige Russische literatuur kan zitten.
Heeft u verborgen talenten?
De vraag is: wanneer is iets een talent? Een talent bestaat niet in het luchtledige, het bestaat bij de gratie van het gebruik. Dus, verborgen? Voor wie? Voor mezelf? Dat kan haast niet. Verborgen voor de buitenwereld betekent dat ik er weinig mee doe. Is het dan wel een talent en niet eerder een wensdroom?
Wat is de mooiste passage die u ooit, of onlangs, hebt gelezen?
Van Renate Adler, uit Speedboat:
What is the point? That is what must be borne in mind. Sometimes the point is really who wants what. Sometimes the point is what is right or kind… Sometimes who’s at fault, or what happens if you do not move at once. The point changes and goes out. You cannot be forever watching for the point, or you lose the simplest thing: being a major character in your own life.
Je moet constant proberen te snappen wat er om je heen gebeurt en waar het over gaat, maar doe het niet te hard, want dan word je een malloot! Ben je helemaal de weg kwijt!
Oorlogswinter of De aanslag?
De aanslag is raarder, Oorlogswinter is een verhaal met een moraal. Dus dan zou ik zeggen: De aanslag.
Susan Sontag of Ethel Portnoy?
Susan Sontag
Spinoza of Descartes?
Mijn oneindige sympathie gaat naar Spinoza. In Descartes zit een naar misverstand waar we als mensheid heel veel last van hebben gehad: het idiote idee dat we het functioneren van de wereld en wat we zien kunnen beschrijven in mathematische formules. Dat het niet uitmaakt of iets één meter hout, één meter lucht of één meter mens is. Maar dat is nou juist de point! Het is wel effectief, Descartes, maar destructief.
Paustovski of Knausgård?
Van beiden nog nooit een boek uitgelezen.
Oscar Wilde of Lord Byron?
Voor mij allebei twee heel exotische types. Maar als fenomeen vind ik Oscar Wilde interessanter.