Het leukste onderdeel van de Koude Oorlog is terug van weggeweest: de spionnenoorlog. Dat was natuurlijk al jaren zo. In New York en Washington sliepen sexy modellen zich richting Amerikaanse staatsgeheimen, in Londen kregen overgelopen Russische spionnen traag werkend gif door hun thee geroerd of aan de deurknop gesmeerd. Maar de persconferentie van vorige week, waarin Nederland en Groot-Brittannië een verijdelde operatie van Russische geheim agenten bekendmaakte, luidt een nieuwe fase in.
Dat landen elkaars verboden activiteiten aan de grote klok hangen is niet nieuw. Wel nieuw is dat de agenten zelf worden uitgewezen, en dat er van hun zeperd een soort publiek tribunaal wordt gemaakt, met foto’s van de agenten in kwestie, hun paspoorten en taxibonnetjes. Wat er daarna gebeurde was bijna surrealistisch. Direct na de persconferentie stortte internet zich op het onderwerp, en binnen luttele uren googleden en groeven mensen uit allerlei hoeken van de wereld alle achterhaalbare feiten over de vier Russen bij elkaar: waar ze voetbalden, hun vakanties en buitenlandse missies, hun auto’s en dating-profielen. Van vier actieve agenten.
Het heeft zin twee onderbelichte aspecten naar voren te halen. Ten eerste de reden waarom Russische geheim agenten inbraken in het netwerk van het OPCW, de organisatie tegen chemische wapens. Dat is minder duidelijk dan het lijkt. Het OPCW doet onderzoek naar gebruik van chemische wapens in Syrië en naar de moordaanslag op de Russische ex-spion Sergei Skripal, in maart in Salisbury. Die onderzoeken vallen niet weg te hacken. Het doel kan wel anders zijn. Bij het antidopingagentschap Wada stalen Russische agenten allerlei gegevens, onder meer over de tenniszusjes Williams en de Britse wielrenners Froome en Wiggins, en lieten die uitlekken. Het eigenlijke doel van die inbraak was het beïnvloeden van een wereldwijd publiek. Als het OPCW eenzelfde soort operatie was, was het doelwit dus de mening van u, mij en iedereen. De persconferenties en verspreide paspoortfoto’s zijn dan geen bijproduct van de spionnenoorlog, maar de werkelijke slag.
Ten tweede is de vraag maar weinig gesteld waarom Rusland zijn geheim agenten zo agressief laat opereren. Een centraal aspect van geheime operaties is dat die geheim zijn. Maar als agenten zorgeloos over stations en vliegvelden vol camera’s slenteren op weg naar inbraken en aanslagen malen ze daar kennelijk niet om. Sterker, de Russische dienst die nu in het nieuws is, de militaire inlichtingendienst GROe, maakt bijna zijn handelsmerk van lompheid: van aanvalslust, hubris en geen excuses. Dat gold de afgelopen jaren voor liquidaties, hacks, militaire operaties in Oekraïne en de Krim, tot wilde acties. De GROe is een sterk merk geworden. De Russische hooligans die in 2016 Marseille terroriseerden, werden gefotografeerd met tatoeages van het GROe-logo op hun armen en soms zelfs met nummers van specifieke GROe-eenheden. Na jaren op een zijspoor te hebben gestaan is deze organisatie met haar openlijke oorlogsmentaliteit helemaal terug.
Het heeft geen zin om met ongeloof naar die agressie te kijken, die openbaar te maken en te hopen dat die weggaat. Het heeft meer zin te luisteren naar de motivatie die Poetin en andere Russische functionarissen daar bijna wekelijks voor geven. Voor hen wordt Rusland omringd door veel rijkere westerse landen die internationale organisaties controleren en Rusland langzaam wurgen. Minister van Buitenlandse Zaken Lavrov spreekt zelfs van ‘genocide via sancties’. Wij vinden de GROe misschien intimiderend, en we laken militaire oefeningen die Rusland doet. Maar op dit moment maken Navo-landen zich op voor de grootste militaire oefening sinds 2002, pal langs Russisch-Noorse grens, waar de VS en passant een permanente commandobasis gaan uitbouwen. Ook zijn er nieuwe sancties in de maak, hoe slijmerig Trump soms ook naar Poetin doet.
Allemaal om een agressief Rusland in te tomen, vinden we misschien. De blik vanuit Moskou ziet een land dat tegen de muur staat, maar dat gelukkig soldaten heeft die de trots hebben om terug te vechten. Poetin ziet dat ook zo, zo liet hij afgelopen week bijna letterlijk weten. Dat is zeker zorgwekkend, want de acties van de GROe vertroebelen het onderscheid tussen oorlog en vrede, en maken de wereld niet veiliger. Maar ze gaan zeker niet door Ank Bijleveld met persconferenties worden weggepraat.