‘Jongens, tot volgende week!’ Koud onder de douche vandaan is Solomon alweer uit de sporthal vertrokken. Direct na iedere zaalvoetbalwedstrijd knijpt hij er tussenuit om met zijn vriendin Romana in Oeganda te bellen. De derde helft is aan hem niet besteed. Bepaalde sociale gelegenheden – de wedstrijd, een select groepje vrienden – krijgen voorrang, maar dingen die voor hem minder interessant of belangrijk zijn, zoals de nazit, laat hij schieten. Toch vraagt hij zich soms af of hij wel de juiste balans vindt tussen zijn cybergeliefde en ‘echte’ sociale contacten.
Een liefde op afstand zorgt niet alleen voor praktische problemen, maar leidt ook vaak tot meer existentiële dilemma’s. Periodes tussen het fysieke samenzijn worden gevuld met appen, facetimen en skypen, maar achter de smartphone lonkt de leegte. Hoe vul je die als je elkaar niet in het echt kunt zien of aanraken? ‘Als je een periode van elkaar verwijderd bent is het makkelijk om je te verliezen in een bepaald verhaal’, vertelt een vriendin die enige tijd een vriend had in Zuid-Afrika. Dat verhaal vulde de leegte en hielp bij het negeren van al haar onzekerheden en angsten.
Ik herken die tactiek. Tijdens een Erasmus-uitwisseling ontmoette ik mijn voormalige vriendin in Turkije. Omdat het fysieke samenzijn na mijn uitwisseling ten einde kwam maakten we allerlei grote toekomstplannen, zodat we iets hadden om ons aan vast te houden. De uitvoering van die plannen moest echter wachten totdat ik mijn opleiding had afgerond in Nederland. Zo’n uitgestelde toekomst was voor een geprivilegieerde Nederlander als ik echter een stuk makkelijker te verteren dan voor mijn Turkse vriendin. Zij nam plaats in de wachtkamer, buiten de muren van Fort Europa.
De opties voor haar om mijn kant op te komen waren beperkt. Een master volgen binnen de EU? Aanvragen duurden lang en waren prijzig. Ik kon haar kant op vliegen wanneer ik maar wilde, maar zij moest eerst een stressvolle visumprocedure doorstaan om naar Nederland te kunnen komen. Die disbalans leidde tot frictie en verwijdering. Op een gegeven moment hadden we alleen nog vervaagde toekomstplannen om ons aan vast te houden.
De ongelijke waarde van paspoorten komt in de ervaringen van veel geglobaliseerde geliefden terug. Het zette mijn Zwitserse vriendin Daniela ertoe aan met haar Boliviaanse vriend naar zijn geboorteplaats La Paz te verhuizen. ‘Ik wilde altijd al in Zuid-Amerika wonen’, vertelt ze over Skype. ‘Omdat het heel moeilijk was voor mijn vriend om in Zwitserland te komen wonen, dacht ik: ik ga zijn kant wel op.’ Nu kan het nog, want als haar ouders hulpbehoevend zijn wil ze als enig kind bij hen in de buurt zijn. Hoe ze het dan met haar Boliviaanse vriend regelt, is van later zorg.
Een vriendin die al meer dan zes jaar een relatie heeft met een Oostenrijkse in Wenen vindt de globalisering maar paradoxaal. ‘Aan de ene kant word je aangemoedigd om globaal te leven, maar tegelijkertijd worden er allerlei obstakels opgeworpen als het om de liefde gaat.’
Dan gaat het niet alleen om het niet vrij kunnen reizen van mensen van buiten de Schengenzone, er zijn ook meer sociale barrières, merkte ze toen ze nadacht over een verhuizing naar Wenen.
Net als haar partner is ze vertaalster, een baan die ze in theorie overal zou kunnen uitoefenen. Maar haar bestaan in Nederland volledig opgeven valt haar zwaar. Zij heeft een moeder op leeftijd die veel zorg behoeft. Bovendien bestaat het leven uit meer dan alleen werk. ‘Je hebt ook verantwoordelijkheden naar je omgeving. Als ik ergens leef, wil ik ook aansluiting hebben bij de samenleving waarin ik leef.’ In Wenen zou ze op zoek gaan naar een bijbaan om in de behoefte van sociale betrokkenheid en zelfstandigheid te voorzien. ‘Anders is een situatie waarin de een in een afhankelijke en de ander in een verantwoordelijke positie terechtkomt toch moeilijk om aan te ontkomen.’
Het leven in verschillende landen vergt een grondige planning en het constant afstemmen van wederzijdse verwachtingen, is haar ervaring. En toch komt ze vrijwel altijd met een stapel vertaalwerk in Wenen aan. Vrije levens en banen zonder vaste werktijden zorgen ervoor dat er altijd klussen op de plank liggen. Dan zie je elkaar eindelijk in levenden lijve, moet er alsnog worden gewerkt. Het maakt dat de afstand haar in toenemende mate zwaar valt. Als een gezamenlijke toekomst constant wordt uitgesteld, ligt afstel op de loer.
Solomon heeft Romana tot zijn grote vreugde een maand lang op bezoek in Amsterdam. Hij doet bewust de dingen die hij normaal gesproken ook doet. Naar zijn werk gaan, met vrienden afspreken et cetera. Omdat zaalvoetballen ook tot zijn routines behoort, kunnen zijn teamgenoten Romana binnenkort langs de lijn begroeten. Als alles goed gaat studeert ze volgend jaar of in Nederland of in het Verenigd Koninkrijk. ‘Daar zou ik in principe ieder weekend naartoe kunnen’, aldus Solomon.
Een voorwaarde voor het slagen van een langeafstandsrelatie is – daar is iedereen het over eens – een perspectief voor een leven bij elkaar in de buurt, een stip aan de horizon. ‘Anders vraag je je al gauw af: waarvoor doe ik het eigenlijk’, zegt Thomas, een Britse collega die recent van Amsterdam naar Berlijn verhuisde. Zijn Oekraïense vriendin Natalya, die in de ngo-sector werkt, woont in Kiev en voegt zich, als de omstandigheden het toelaten, in de nabije toekomst bij hem in Berlijn. Om een verblijfsvergunning te krijgen gelden voor haar als niet-EU-staatsburger drie opties: terug de schoolbanken in, een baan vinden of trouwen.
Ze zijn er nog niet uit welke van de drie het wordt, maar Natalya zal in ieder geval haar huidige leven grotendeels moeten opgeven. Als de visumdrempel eenmaal genomen is, hebben ze goede hoop dat Natalya haar weg wel zal vinden in de Duitse hoofdstad. Voor haar werk heeft ze al in verschillende landen gewoond en bovendien heeft ze vrienden in Berlijn die kunnen helpen haar integratie te bespoedigen. Totdat het zo ver is, bestaat hun relatie vooral uit veel chatten. ‘Wat dat betreft is deze tijd een blessing’, zegt Thomas. ‘Als je gedurende de dag al constant contact hebt, is de fysieke afstand minder erg.’
Op Facebook vraagt hij zijn vrienden naar geschikte Griekse eilanden voor hun zomervakantie. Op zijn tijdlijn zijn foto’s te zien van de vele reizen die hij en Natalya de afgelopen anderhalf jaar maakten. Ze spreken namelijk het liefst af op neutraal terrein. ‘Deze keer wordt het wandelen of een heleboel boeken lezen.’ Het is hem om het even, dus deze onderhandeling hoeft niet gevoerd te worden. Onderhandelen doet hij in zijn relatie al genoeg. ‘We moeten constant onze verwachtingen en plannen voor de toekomst op elkaar afstemmen.’
Victoria en Pavel prijzen zich gelukkig dat ze die fase reeds achter zich hebben gelaten. Op een zonnig terras halen ze herinneringen op aan de tijd dat ze in verschillende landen leefden. De twee ontmoetten elkaar als collega’s bij een mediabedrijf in Moskou. Nadat Pavel naar Nederland verhuisde, bleef Victoria in Rusland achter. Aanvankelijk veronderstelde ze dat hun romance voorbij was. ‘Maar een maand later had ik mijn eerste visumaanvraag al gedaan’, herinnert ze zich. Ze misten elkaar te erg.
Voor haar oma sprak het voor zich dat ze naar Nederland zou verhuizen. ‘Het is jouw man toch? Dan moet je hem volgen’, droeg ze haar kleindochter op. ‘Het had veel erger gekund. Hij had ook een poolwetenschapper kunnen zijn’, voegde ze er nog een kwinkslag aan toe. Victoria deelt inmiddels al drie jaar een huishouden met Pavel in hartje Amsterdam.
Victoria’s emigratie was aanvankelijk vooral mentaal zwaar. ‘Ik liet mijn vrienden en familie achter voor een leven en een jongen die zij nauwelijks kenden’, vertelt ze. Als de ‘vriendin van’ kwam ze aan in een onbekend land met Pavels vrienden, Pavels familie en Pavels moedertaal. Pavel op zijn beurt voelde een zware verantwoordelijkheid op zijn schouders. Zijn vriendin had haar land verlaten om bij hem in te trekken. De ongelijkheid legde een ongezonde druk op de relatie, waarin geleidelijk aan de balans terugkwam.
Om Victoria’s verhuizing praktisch mogelijk te maken bleek een geregistreerd partnerschap de beste optie. Ze maakte in Rusland al kennis met de basisbeginselen van het Nederlands en de Nederlandse samenleving. En er moest een dossier worden aangelegd dat de echtheid van hun relatie aantoonde. Alsof ze een plakboek maakten doken ze in hun eigen verleden. Foto’s, filmpjes en brieven werden toegevoegd. Ze vroegen zelfs vrienden om hen nog wat extra brieven te schrijven om hun relatie voor de bureaucratie van meer kleur te voorzien.
Nadat het pakket op de bus was gedaan moest Victoria drie maanden buiten de Nederlandse landsgrenzen wachten op antwoord. In de tussentijd, terwijl de Nederlandse staat hun relatie beoordeelde, troffen ze elkaar in België. ‘Als mensen zich in Rusland aanmelden om te gaan trouwen, krijgen ze pas twee weken later een afspraak. Een soort bedenktijd. Het was alsof de Nederlandse staat ons ook nog wat bedenktijd wilde geven’, grapt Victoria.
Relaties op afstand, vaak tussen twee verschillende culturen, zetten culturele stereotypen op hun kop en kunnen de ogen helpen openen voor nieuwe perspectieven. Victoria had haar collega Pavel, die Russische ouders heeft maar in Nederland opgroeide, in Rusland nog heel Hollands gevonden. In de ogen van veel Nederlanders bleek hij vooral een Rus te zijn.
Solomon maakte dankzij zijn Oegandese vriendin kennis met een voor hem nieuwe realiteit. In Nederland groeide hij op in een witte omgeving waarin discriminatie en racisme nooit een belangrijke rol speelden. Toen hij en zijn vriendin op vakantie in Italië onlangs bij de ingang van een restaurant tot wachten werden gemaand, terwijl andere gasten zo aan tafel konden plaatsnemen, wist hij daarom niet wat hij meemaakte. Woest was hij over zulke onverholen discriminatie. Zijn vriendin haalde lachend haar schouders op, in haar dagelijks leven was dit slechts een kleinigheid.
Als ik een Iraanse vriend bel die ik lange tijd niet gesproken heb, blijkt er een hoop veranderd in zijn leven. Anderhalf jaar geleden trouwde hij met een vrouw uit zijn vaderland. Samen probeerden ze een leven op te bouwen in Nederland, maar zijn vrouw is inmiddels alweer terug in Iran. ‘Ze kon hier niet aarden’, klinkt het treurig aan de andere kant van de lijn. Probleem was dat er te veel op het bordje van mijn vriend terechtkwam. Zijn vrouw kon geen aansluiting vinden bij de Nederlandse samenleving en miste haar oude leven in Iran. ‘Ik moest haar vader, haar vriend en haar man zijn. Allemaal tegelijk.’ Dat lukte niet en met de terugkeer van zijn vrouw naar Iran staat hun huwelijk op de helling.
In een geïndividualiseerde samenleving als de Nederlandse is het maken van vrienden niet eenvoudig. Het kan de onderlinge afhankelijkheid in een geglobaliseerde relatie versterken en die uiteindelijk doen verstikken. Het welvarende Westen is niet zomaar voor iedereen toegankelijk, zelfs als de papieren in orde zijn. Culturele grenzen blijken vaak venijniger te zijn dan gedacht.
Toch zijn velen bereid het avontuur aan te gaan, met meer of minder slagen om de arm. ‘Natuurlijk was ik bereid naar de andere kant van de wereld te gaan voor mijn geliefde’, zegt mijn Zwitserse vriendin Daniela zelfverzekerd vanuit La Paz. ‘We hadden geen keus, want hij komt mijn land niet in.’
Ook Solomon ziet zichzelf best in Oeganda wonen, mocht het zijn vriendin niet lukken deze kant op te komen. De vertaalster vertrekt binnenkort voor haar zoveelste trip naar Wenen in de hoop eindelijk wijzer te worden over haar toekomstplannen. Thomas is in afwachting van Natalya’s volgende bezoek en mijn Iraanse vriend verzoent zich met een in de dop gebroken huwelijk. Victoria en Pavel zijn gelukkig in Amsterdam.
Het zijn wereldburgers die in hun liefdesleven behoedzaam managen. Ze moeten creatief kunnen omgaan met visumregelingen en culturele verschillen. Als de stip aan de horizon in zicht blijft en na emigratie de grote afhankelijkheid wordt voorkomen, dan kan de geglobaliseerde liefde een verrijking zijn. Maar als door wat voor reden dan ook de stip vervaagt of de relatie uit balans raakt, dan blijkt de trouwbelofte ‘in goede en slechte tijden’ moeilijk waar te maken.
De namen van Solomon en Romana zijn op verzoek gefingeerd