Het gebakkelei over de Joint Strike Fighter is een triest dieptepunt voor de Partij van de Arbeid. In de afgelopen vier jaar waren de sociaal-democratische Tweede-Kamerleden zelden zo verdeeld. En zelden zwalkte de fractieleiding zozeer tussen twee uitersten.

De strikte fractiediscipline van de PvdA werd door de buitenwacht hevig onder vuur genomen ten tijde van de «gewetensstemming» over de euthanasiewet. Toen later de bouwfraude aan de orde kwam, werd woordvoerder Rob van Gijzel door Ad Melkert zo stevig tot de orde geroepen dat hij de pijp aan Maarten gaf. «Ik word een parlementariër met een slot op de mond, verlies mijn geloofwaardigheid en kan het aan mij gegeven mandaat als volksvertegenwoordiger niet meer uitoefenen», verklaarde Van Gijzel bij zijn terugtreden.

Van Gijzel had niet durven dromen dat Ad Melkert zich nog eens zelf als dissident zou gedragen. Afgelopen week maakte Melkert officieel bekend dat de fractie tegen de peperdure participatie in het JSF-onderzoeks programma was. Eerder had hij buiten de Kamer laten blijken daar juist voorstander van te zijn. «Dan stemt de PvdA dus vóór», concludeerden bewindslieden en de overige fracties in de Tweede Kamer.

Voor de camera’s wrong PvdA-defensiewoordvoerder Frans Timmermans zich in bochten om zijn aanvankelijke scepsis jegens het kabinetsbesluit uit te leggen. Aangeslagen verklaarde hij dat je als loyaal fractielid soms besluiten moet verdedigen waar je niet volledig achter staat. Maar nog vóór Melkerts ommekeer vermande Timmermans zich. Onlangs verklaarde hij hoe dan ook tegen te stemmen. Na Rob van Gijzel kon Melkert niet electoraal ongestraft nog eens een woordvoerder afdanken. Dus kwam Timmermans ermee weg; niet veel later verkondigde Melkert dat de fractie tegen de JSF zal stemmen.

Melkert maakte dat bekend bij de opening van de PvdA-verkiezingscampagne. Hij verwees naar een gat in de business case van en kele tientallen miljoenen euro’s. «Het risico voor de belasting betaler is te groot», verklaarde hij zijn ommezwaai, die door de overige partijen ogenblikkelijk werd afgedaan als verkiezingsretoriek.

Ook binnen de eigen partij worden wenkbrauwen gefronst. Oud-kamerlid Harry van den Bergh, voorzitter van de PvdA-commissie voor Veiligheid en Defensie, schreef een rapport waarin hij positief adviseerde over de JSF. «Ik ben erg teleurgesteld in de besluitvorming. Het gaat mij niet om het uiteindelijke resultaat, maar om de manier waarop», zegt hij tegen De Groene. «De business case zit prima in elkaar. Het tekort wordt na 2008 rechtgetrokken door het bedrijfsleven. Als burger krijg ik door dit soort besluiten minder vertrouwen in de politiek. En dan zeg ik het nog heel vriendelijk.»