Allebei schetsen ze naast de persoon ook een tijdperk en een Umwelt, waarmee ze informatief en spannend genoeg zijn voor een zit van twee uur elk.
Finding Fela behandelt Afrika’s invloedrijkste muzikant, wiens belang niet alleen ligt in de ontwikkeling van de afrobeat maar ook in politieke, sociale en economische betrokkenheid, uitmondend in een niet-aflatend protest tegen de Nigeriaanse militaire dictatuur in de jaren zeventig tot negentig. Protest tegen hun corruptie en het sociale onrecht in een land dat nota bene barstte van de olie. In zijn nachtclub Afrikan Shrine was het dinsdags ‘lady’s night’ (meisjes gratis toegang tot de likkebaardende muzikanten); zaterdags Afrikaans-religieuze-muziekdienst, en vrijdags open huis voor het aan de kaak stellen van maatschappelijk onrecht, met Kuti als mix van ombudsman en zanger. Het was uiteindelijk niet de junta die hem velde (al liet die hem talloze keren arresteren, mishandelen en zelfs zijn moeder vermoorden), maar zijn onbegrensde seksleven uitmondend in aids.
Kuti was en is cultheld door muziek, maatschappelijk engagement en onwaarschijnlijke moed. Zijn schaduwzijde ligt niet zozeer in promiscuïteit an sich als wel in dubieuze ideologische rechtvaardiging daarvoor: uit ‘Afrikaanse trots’ trouwen met 27 meisjes/groupies tegelijk zonder je iets aan te trekken van je vrouw en strenge traditionele regels rond polygamie. De schaduwzijde ligt in zijn statement dat een vrouw mag worden wat ze wil, maar dat ze thuis haar plaats moet kennen of klappen verdient (terwijl zijn aanbeden moeder feminist was!). Ze ligt in het afwijzen van westerse geneeskunde (niet spiritueel genoeg), ook al omdat die verband legde tussen seks en aids en voorbehoedmiddelen propageerde. Fela bleef zijn ziekte ontkennen en dus onbegrensd besmetten. Dat zijn broer, arts, tegen het Afrikaanse taboe in, de doodsoorzaak openbaarde heeft hopelijk nog iets bijgedragen aan kennis en voorlichting. Maar wat een muzikant en performer!
Ron Hubbard was ook kunstenaar, want schrijver van sciencefiction. Ook hij heeft ontelbaren ‘bevrijd’ en gelukkig gemaakt met zelfgetimmerde ‘psychologische’ theorieën en ‘meetapparatuur’. Hocus-pocus ondergebracht in de mal van ‘religie’, waardoor de gigantische bedragen die gelovigen betalen om via teksten, trainingen en cursussen een steeds hogere graad van verlichting te bereiken zo veel mogelijk buiten bereik van de belasting werden gehouden. Ook Hubbard was een goeroe, maar van een nog griezeliger soort. Zijn prachtige werk wordt voortgezet door apostelen als John Travolta en Tom Cruise. Die komen in de film wel even voorbij, maar het accent ligt op degenen die na jaren van totale overgave, opoffering en stijgen op de verlichtingsladder het geloof in Hubbard en zijn geheime geschriften (alleen te lezen door de Scientology-elite) verloren. Ze zien om in ongeloof, schaamte, wrok en verbijstering.
Alex Gibney, Going Clear: Scientology the Prison of Belief, VPRO, 19 mei, NPO 2, 23.00 uur; Finding Fela, NTR, 28 mei, NPO 2, 22.55 uur
Beeld: Finding F _ela__ , regie Alex Gibney_