Intelligent, geestig, raak, dat was Obama. Ik besefte ineens dat de strijd tussen Clinton en Trump ook het vertrek van Obama aankondigt. Zijn presidentschap was een doorbraak. De verwachtingen waren hooggespannen, maar zijn macht was beperkt. Hij kon dus niet anders dan op een aantal punten tegenvallen. Maar dat hij president was, is een overwinning voor de mensheid.
Als Clinton wint, heeft ze dat vooral te danken aan Trump. Wat valt er van haar presidentschap te verwachten? Er zijn nauwelijks beloften. Dus ze gaat meevallen, en haar successen zullen verrassen. Tot nu toe was ik vooral geïrriteerd door haar pose van zelfverzekerdheid, die soms omslaat in onbescheidenheid. Toen ze de strijd tegen Bernie Sanders definitief had gewonnen, riep ze: ‘Dit is een historisch moment!’ Ja, dat was het, maar dat had zijzelf niet moeten zeggen. Haar eerste verrassing, wat mij betreft, was haar redevoering maandag na het bloedbad in Orlando. Ze was plotseling presidentieel. Extra verrassend omdat de campagne net in zijn minst chique fase was terechtgekomen.
Ondertussen ben ik me vast gaan voorbereiden op Obama’s afscheid. Ik las opnieuw een aantal van zijn toespraken (in David Olive, An American Story: The Speeches of Barack Obama). Zoals ‘A More Perfect Union’, 18 maart 2008, waarin hij erin slaagde afstand te nemen van Jeremiah Wright. Wright was zijn dominee en een persoonlijke vriend, en de opruiende uitspraken die de dominee had gedaan brachten de campagne in gevaar. Maar Obama deed dat afstand nemen hoffelijk, zonder zijn vriend de grond in te boren:
‘Zo onvolmaakt als hij is, hij is als familie voor me geweest. Hij sterkte me in mijn geloof, hij leidde mijn trouwdienst, en doopte mijn kinderen. (…) Ik kan hem net zo min verloochenen als ik de zwarte gemeenschap kan verloochenen. Ik kan hem net zo min verloochenen als mijn witte grootmoeder, een vrouw die me heeft opgevoed, een vrouw die zich keer op keer voor me heeft opgeofferd, een vrouw die net zo van mij houdt als van alles op de wereld, maar een vrouw die me ooit heeft verteld dat ze bang was voor zwarte mannen die haar voorbijliepen op straat, en die meer dan eens raciale of etnische stereotypen te berde bracht waar ik hevig van schrok. Deze mensen horen bij me. En ze horen bij Amerika, dit land waar ik van hou.’
De rede bij zijn inhuldiging op 20 januari 2009 was een hoogtepunt. Met het onvergetelijke optreden van Elizabeth Alexander. Van welke andere president kun je je voorstellen dat hij of zij een gedicht vraagt bij de inhuldiging? De NRC plaatste de volgende dag een vertaling van Robbert-Jan Henkes en Erik Bindervoet. Het begint zo:
Elke dag doen we onze dingen, lopen langs elkaar heen, vangen elkaars blik of niet, praten of maken aanstalten te gaan praten.
Overal om ons heen is lawaai. Overal om ons heen lawaai en doornstruiken, distels en herrie, met al onze voorouders op onze tong.
Iemand naait een zoom, stopt een gat in een uniform, plakt een band, repareert de dingen die gerepareerd moeten worden.
Ergens probeert iemand muziek te maken met een paar houten lepels op een olievat, met cello, gettoblaster, mondharmonica, stem.
Een vrouw en haar zoon wachten op de bus. Een boer bestudeert de veranderende lucht. Een leraar zegt: Pak je potlood. Begin.
Tijdens een Week van de Poëzie heeft Obama in het Witte Huis een workshop voor dichters georganiseerd. Als je Obama’s toespraken doorneemt, kom je een aantal keren de aansporing tegen om kinderen liefde bij te brengen voor het lezen. Op 27 juni 2005: ‘We kunnen ze voorlezen, met ze praten over wat ze aan het lezen zijn, en er tijd voor vrijmaken door zelf de tv uit te zetten.’ Op 18 maart 2008 riep hij zijn gehoor op de volle verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leven ‘door meer te eisen van onze vaders, en meer tijd door te brengen met onze kinderen en ze voor te lezen, en ze te leren dat ze zich nooit moeten overgeven aan wanhoop of cynisme (…).’
Het valt me nu pas op, bladerend in de toespraken: we gaan afscheid nemen van iemand die het tussen de bedrijven door belangrijk vond reclame te maken voor het lezen en voor de poëzie. Ik ben benieuwd hoe Hillary Clinton het gaat doen, maar Obama zal ik missen.