Fase twee van de impeachment-verhoren is voorbij. Na een serie besloten getuigenissen in een kelderruimte op Capitol Hill volgden twee weken van live-verhoren met de camera’s erbij. De Democraten van de Inlichtingencommissie van het Huis van Afgevaardigden, die de regie voeren over de impeachment, wisten in grote lijnen wat er komen ging. ‘Met besloten getuigenissen probeer te achterhalen wat je nog niet weet. In een openbare setting probeer je het verhaal te vertellen dat je al kent’, zei Adam Schiff, die de verhoren leidt.
Schiff komt uit Californië, vertegenwoordigt het district waarin Hollywood ligt en droomde ooit van een carrière als scenarioschrijver. Hij is, kortom, iemand met gevoel voor de impact van beeld. Ook Huis-voorzitter Nancy Pelosi leek over de impeachment te denken in cinematografische termen. Ze omschreef de getuigen op een zeker moment als ‘all the president’s men’ (tekenend: mijn lokale filmladder hier in DC kondigt aan dat deze klassieker over de Watergate-affaire in januari weer in de bioscoop te zien zal zijn).
Ik heb er twee weken kijken op zitten, en wat mij betreft is de Trump-impeachment tot nu toe goede tv, onder andere vanwege een sterke cast of characters. Behalve een feitelijke getuigenis over hun kennis van Trumps pogingen de Oekraïense president Zelensky zo ver te krijgen dat hij onderzoek zou instellen naar de Democraten, vertelden ze stuk voor stuk ook hun levensverhaal. Op woensdag sprak luitenant-kolonel Alexander Vindman. In uniform gestoken en met onderscheidingen op de borst vertelde hij over zijn ouders, die sovjet-onderdrukking ontvluchtten en in de Verenigde Staten welkom bleken. Je hoeft geen psycholoog te zijn om zijn militaire trouw aan de VS te zien als overgeërfde dankbaarheid aan een verwelkomende natie. Des te wranger dat Vindman werd benaderd met diepe achterdocht door de Republikeinen, die het voor mogelijk hielden dat Vindman heimelijk loyaal was aan Oekraïne, omdat zijn ouders daarvandaan komen.
Niet minder dramatisch was de getuigenis van Fiona Hill, die werd geboren in een mijnwerkersgezin in het noorden van Engeland, afgewezen bij Oxford waar ze belachelijk werd gemaakt vanwege haar accent, en die uiteindelijk op Harvard terechtkwam. Hill is nu een vooraanstaand Rusland-expert in de VS en schreef een biografie van Poetin. Ze waarschuwde in onversneden termen voor hoe Amerika wordt ‘verscheurd’ door desinformatie van Russische origine.
Hill had het specifiek over de overtuiging dat Oekraïne verantwoordelijk is voor de inbreuk op de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016, en niet Rusland, zoals de consensus luidt binnen de Amerikaanse veiligheidsdiensten. ‘De waarheid wordt in twijfel getrokken, onze uiterst professionele buitenlandse dienst wordt ondermijnd’, zei Hill. Het was zonneklaar op wie ze doelde. De voornaamste aanhangers van de complottheorie zijn president Donald Trump en een aantal Republikeinse kopstukken, waaronder Devin Nunes, die namens zijn partij de impeachment-verhoren doet.
Nunes begon ieder verhoor met een uiteenzetting over hoe Oekraïne een rol speelde in pogingen van de Democraten om de Trump-campagne te saboteren; een theorie, zo legde Hill uit, die is verzonnen door de Russische inlichtingendiensten om verwarring te zaaien, de aandacht af te leiden van Ruslands eigen rol en Oekraïne verdacht te maken.
Mensen als Alexander Vindman en Fiona Hill, zou je kunnen zeggen, belichamen het beste van wat Amerika te bieden heeft: een samenleving die buitenstaanders opneemt en ze de mogelijkheid geeft om op basis van pure merites invloedrijk te worden. Voor Vindman liep het pad via het leger, voor Hill via de universiteit. In beide gevallen kregen de VS er verregaande loyaliteit voor terug. Omgekeerd geven de impeachment-verhoren uiting aan een minder fraaie kant van de VS: het geloof in samenzweringen dat dieper wordt naarmate de feiten lastiger te ontkennen zijn.
Hoe dit mechanisme werkt, werd duidelijk door hoe Fox News de getuigenis van EU-ambassadeur Gordon Sondland besprak. Het feit dat Sondland op verschillende momenten tijdens zijn getuigenis een grimas trok, was volgens de zender bewijs ‘dat hij, zoals veel deep state-bureaucraten, een hekel heeft aan de president’. Sondland is een hotel-ondernemer die een miljoen dollar sponsorgeld doneerde aan Trumps inauguratie en als dank daarvoor een ambassadeurschap kreeg. Maar in de ogen van Trumps aanhang kan iemand die de president niet blindelings verdedigt alleen maar een sinistere vijand zijn.
En juist omdat Sondland een symbiotische relatie met Trump heeft, was zijn verklaring zo belangrijk. Voor Sondland was het glashelder dat Trump een ‘voor wat, hoort wat’-deal zocht in Oekraïne: militaire steun en een uitnodiging in het Witte Huis in ruil voor onderzoeken naar Joe Biden en de Democraten. Twee weken lang is dit feit bevestigd door een reeks getuigen, en daarmee ligt de impeachment-aanklacht op tafel: het gebruik van het presidentiële ambt voor persoonlijk politiek gewin.
Het opvallende aan Gordon is dat hij de verwachte loyaliteit aan Trump juist niet toonde door de ‘quid pro quo’ te bevestigen. Trumps reactie was dan ook passend. Op de wijze van Petrus loochende hij de man van wie hij eerder geld aannam en die hij een gewichtige post toevertrouwde. ‘Ik ken die man nauwelijks’, zei Trump over Sondland.
De aflopen weken zagen we hoe de Republikeinen zich achter steeds weer een nieuwe verdedigingslinie moesten terugtrekken. Eerst zou er sprake zijn van vals alarm door een klokkenluider. Toen bleek uit het gespreksverslag dat Trump wel degelijk om onderzoek had gevraagd in zijn gesprek met Zelensky. Daarna werd ontkend dat Trump om een tegenprestatie vroeg, totdat een aantal getuigen Trumps wensen precies op die manier omschreven. Vervolgens waren de impeachment-verhoren niet legitiem, omdat ze achter gesloten deuren plaatsvonden. Toen in de openbaarheid de feiten nog eens werden herhaald, werden de motieven van de getuigen in twijfel getrokken. Nu de getuigen blijken te bestaan uit vrienden van Trump en experts die onder meerdere presidenten dienden, is er weinig meer over dan de overtuiging dat Trump alles mag omdat hij president is.
De democraten in het Huis van Afgevaardigden zullen een aanklacht opstellen, de Senaat zal erover stemmen. Loyaliteit of afvalligheid is de enige keuze die de Republikeinen nog rest nu de impeachment de slotfase ingaat.