Er is geen weg meer terug. De Europese Commissie heeft de verkoop van PCM vorige week goedgekeurd. Terwijl de kwaliteitskranten in een steeds vrijere val raken — de oplagedaling varieert dit jaar van 9,6 procent voor Trouw en 6 procent voor de Volkskrant tot 2,3 procent bij NRC Handelsblad — moeten zij zich nu ook onderwerpen aan Brits gezag.

De verangelsaksisering van de Nederlandse pers is definitief begonnen. Daarvoor is niet bijster veel aandacht. Behalve NRC Handelsblad hebben de meeste PCM-kranten relatief weinig woorden vuil gemaakt aan de coup van Apax. Zo maakte de Volkskrant in 1988 nog veel kabaal toen Elsevier de Dagbladunie aan de Perscombinatie wilde slijten — wat in 1996 uiteindelijk gebeurde — maar oefent ze zich nu vooral in serene distantie.

Toch is er aanleiding de consequenties op de voet te volgen. Want de metamorfose leidt echt naar een andere wereld. Twee details van de verkoop van PCM illustreren dat.

Aanvankelijk wilde Apax de loyaliteit van het personeel van PCM kopen door alle geledingen aandelen en opties voor te spiegelen. Natuurlijk zou niet iedereen even veel krijgen. PCM zou worden opgedeeld in vier categorieën. A was de Raad van Bestuur, B de «top zestig» (directeuren, hoofdredacteuren en adjuncten), C het hogere kader en D de rest. De logica daarvan: verdeel en heers, maar laat iedereen een graantje meepikken. In de woorden van bestuursvoorzitter Theo Bouwman vorige week in NRC Handelsblad: «Voor de meeste mensen is geld een belangrijk motivatiemiddel. Maar je moet het gecontroleerd houden. De samenleving is nou eenmaal zo ingericht dat degenen die verondersteld worden leiding te geven in salaris en status hoger zijn ingeschaald dan degenen die in de research zitten of die in de krant schrijven.» Dit plan was naar Nederlandse verhoudingen al een kleine cultuurbreuk. Tot nu toe werd er in de kranten wereld gewerkt met gecertificeerde aandelen, tantièmes en winstuitkeringen.

Het optieplan is echter van de baan. Het beschikbare bedrag (2,5 miljoen) is volgens Bouwman te miezerig. «Als je die moet verdelen over vierduizend mensen, kun je net zo goed niets doen», aldus de bestuursvoorzitter. Dus gaat het mes er nu op een andere manier in. De vijf procent aandelen die Apax heeft gereserveerd voor het personeel, zonder dat de werknemers daarmee overigens stemrecht hebben, wordt verdeeld over slechts twee groepen: de concernleiding en de «top zestig». De werk nemers uit de categorieën C en D krijgen hooguit een winst deling. Dat lijkt een betere constructie. Het voetvolk en het lagere officierskorps van PCM raken nu niet verstrikt in ambivalenties: ze kunnen kranten en boeken maken zonder zich af te vragen of ze er op korte termijn rijker van worden. Maar de generaals en kolonels van PCM staan juist meer voor het blok. De top zestig moet namelijk eigen geld in een aandelen- en optiepakket investeren. Zeker voor de hoogste leiding van PCM is dat een variant op Don Corleone: «an offer they cannot refuse». Wie geen spaargeld of hypothecaire lening in het eigen bedrijf wil steken, zoals de hoofdredactie van NRC Handelsblad intussen heeft besloten, spreekt impliciet gebrek aan vertrouwen in de grootaandeelhouder uit. En kan dus maar beter vertrekken. Zeker als betrokkenen tot de generale staf behoren. Zo zijn nu eenmaal de regels in de Angelsaksische wereld. Als er binnenkort vacatures zijn in de top van PCM — uit deugdzame soberheid niet meer residerend in de «gouden bocht» langs de Herengracht maar terug aan de Wibautstraat — weten we wie er toch te sceptisch is geweest over de toekomst onder de vlag van Apax.

Maar het kan nog doller. Bij de transactie met Apax waren talloze consultants van buiten betrokken. Zo liet de stichting Democratie en Media (die aandelen heeft verkocht) zich onder meer begeleiden door advocatenkantoor NautaDutilh en PCM door de confrères van De Brauw alsmede huisbankier ING. Hun rol is simpel. Ze kijken met een fris oog naar de cijfers, doen alsof ze geen belangen bij de onder neming hebben en zijn bedreven in PowerPoint-presentaties waardoor ingewikkelde kwesties ineens eenvoudig lijken. Al deze consulenten hebben onlangs hun declaraties ingediend: samen goed voor tientallen miljoenen euro’s, ongeveer net zo veel als er moet worden gestort in het eigen pensioenfonds om de reserves op te lappen. Ter vergelijking: na een paar rode jaren bedroeg de nettowinst van PCM over 2003 negen miljoen euro.

Apax liet zich bijstaan door twee echte topdogs in de board roombranche. Ten eerste door Joop Krant, de oud-bestuursvoorzitter van zakenbank Kempen & Co die kort na de fusie met Labouchere bij dit filiaal van Dexia vertrok uit ergernis over de Legio Lease-affaire en conform de Quote 500 goed voor een vermogen van 63 miljoen. Ten tweede door Grimbert Rost van Tonningen, volgens Management Team een van de belangrijkste «boardroom consultants» van het land, hoewel hij bij de Speakers Academy staat ingeschreven voor het één-na-laagste tarief van 2000 tot 3500 euro per act.

De hoogte van hun factuur is niet openbaar. Apax laat weten nooit «commentaar te geven op financiële details en honoraria». Zes nullen zijn niettemin denkbaar. De consulenten baseren hun rekeningen namelijk mede op het bedrag waarover ze uiteindelijk hebben geadviseerd. De volgende bedragen circuleren in het circuit: Joop Krant diende een declaratie in van ongeveer zeven miljoen; Rost van Tonningen was circa tweemaal zuiniger. «I don’t wanna know it», aldus een ingewijde bij PCM eerder cynisch dan cryptisch.

Van Krant is PCM bovendien nog niet af. Krant zal toetreden tot de nieuwe raad van commissarissen, die op zijn beurt zal worden voorgezeten door zijn makker Rob Bonnier, afkomstig uit de papiersector van KNP-BT.

Het zal wel normaal zijn in de wereld van klein en groot kapitaal. Maar met typografie heeft het niets te maken. Dit is geen kwestie van ethiek. Dit is een kwestie van esthetiek.