NEW YORK – Het gebeurt niet vaak dat een vice-president van de Verenigde Staten zelf geen kandidaat is voor de opvolging van zijn baas. Ronald Reagans plaatsvervanger George H. Bush, de vader van de huidige president, was in 1988 beschikbaar en bereikte het oval office. Met minder succes deed ook Clintons vice-president Al Gore een gooi naar het hoogste ambt. Maar vice-president Dick Cheney, sinds 2001 steun en toeverlaat van president George W. Bush, is niet beschikbaar. De machtigste vice-president sinds mensenheugenis heeft al verscheidene keren laten weten aan het eind van 2008 met pensioen te gaan. Maar haalt hij die geplande pensionering? Sinds vorige week wordt daar in Washington driftig over gespeculeerd. Door de veroordeling van Cheney’s voormalige chief of staff Lewis ‘Scooter’ Libby, op dinsdag 6 maart, is zijn positie volgens sommige ingewijden onhoudbaar geworden. Libby werd schuldig bevonden aan obstructie van de rechtsgang, het afgeven van valse verklaringen aan de fbi en aan meineed. Hij had aldus geprobeerd zijn baas uit de wind te houden bij het onderzoek naar het lekken van de naam van een cia-agente naar de pers. Die agente was de partner van oud-ambassadeur en criticus van de Irak-oorlog Joe Wilson.

Hoewel Libby veroordeeld is en hem, als gratie uitblijft, enkele jaren gevangenisstraf boven het hoofd hangen, is de jury niet tevreden. Niet alleen Libby had terecht moeten staan, maar ook Bush’ spindoctor Karl Rove of Dick Cheney zelf. Libby is, zo verklaarde een jurylid, een kleine schakel in een groot netwerk van leugens en manipulatie. ‘Ik zou willen dat het niet Libby was die we berechtten’, zei jurylid Denis Collins na afloop van het proces. ‘This sucks.’ Libby is, vindt de invloedrijke Democratische senator Schumer, een ‘zondebok’ geworden. De echte schuldigen zijn buiten schot gebleven.

Zo komt, in politieke zin, ook voor Dick Cheney de veroordeling hard aan. ‘Er hangt een wolk boven de vice-president’, zei aanklager Patrick Fitzgerald na de rechtszaak. Libby werd ‘Cheney’s Cheney’ genoemd: hij was voor de vice-president even belangrijk als de vice-president dat zelf is voor George W. Bush. Washington Post-journalist Bob Woodward beschrijft in zijn laatste boek hoe Libby, volgens Cheney ‘een man van integriteit’, tot zijn gedwongen vertrek in oktober 2005 iedere ochtend bij de vice-president thuis ontbeet en vervolgens samen met hem naar het Witte Huis reed.

De vice-president moet het deze dagen niet alleen zonder zijn chief of staff stellen, maar lijkt bovendien aan politieke slagkracht te hebben ingeboet. Het is de softere benadering van Condoleezza Rice (Buitenlandse Zaken) en Defensieminister Robert Gates die de boventoon voert. Zij waren ervóór om met Iran en Syrië en met Noord-Korea rond de tafel te gaan. Cheney wilde dat altijd tegenhouden.

Daar komt bij dat Cheney met een alleszins beroerde gezondheid kampt. Na vier hartaanvallen, vocht in zijn longen, dikke voeten en knieoperaties is hij sinds vorige week ook onder behandeling voor trombose in zijn linkerbeen. Hoewel hij slechts vijf jaar ouder is dan George Bush en daarmee nog altijd aanzienlijk jonger dan de Republikeinse presidentskandidaat John McCain is de vice-president een medisch wrak. Nog meer reizen, wat een man in zijn functie geacht wordt te doen, kan tot meer medische problemen leiden, waarschuwt The New Republic deze week in een desondanks vrij hilarisch stuk over Cheney’s gezondheid.

‘Stapels wetenschappelijk onderzoek’, uit onder meer Italië, Australië en Nederland laten volgens het weekblad zien dat hartaandoeningen vaak ook leiden tot geestelijke kwalen, of althans tot ‘cognitief verval’. Hoe anders leg je uit dat iemand van het kaliber van Cheney publiekelijk ‘Go fuck yourself’ uitroept tegen een senator en vergeet zijn baas in te lichten als hij per ongeluk tijdens de kwarteljacht iemand in gezicht, nek en bovenlijf heeft geraakt? ‘Ik beschouw Cheney als een goede vriend – ken hem al dertig jaar’, zei voormalig nationaal veiligheidsadviseur Brent Scowcroft laatst in The New Yorker, ‘maar Dick Cheney ken ik niet meer terug.’ Of, zoals een columnist van The Washington Post laatst schreef: ‘Verliest de vice-president zijn invloed, of wellicht zijn verstand?’

Kunnen de veroordeling van Libby, zijn tanende invloed en zijn eigen gezondheid voor Cheney daadwerkelijk aanleiding zijn om de handdoek in de ring te gooien? Natuurlijk niet. Een aftreden is vrij onwaarschijnlijk. Schaduwpresident Cheney zal tot het eind zelf aan de knoppen van de vooral door hem uitgedachte Irak-oorlog willen zitten. Maar alle serieuze Amerikaanse media doen graag aan het what-if-spel mee. Er zijn immers veel redenen te verzinnen die een voortijdig vertrek van Cheney niet eens zo’n heel erg bizarre gedachte maken.

Zou de ‘veep’ op korte termijn vertrekken, dan zou hij zich een slopend vervolgonderzoek van het door de Democraten gedomineerde Congres naar leugens en bedrog rond de Irak-oorlog kunnen besparen. Wat dat betreft ging Rumsfeld hem voor. Zo zou Cheney president Bush de mogelijkheid geven om in de laatste twee jaar te redden wat er te redden valt en met een frisse vice-president aan een iets rooskleuriger erfenis te werken. Die vice-president zou, speculeert de Washingtonse incrowd, dan wél gelanceerd kunnen worden voor de Republikeinse nominatie voor de presidentsverkiezingen van 2008. Uit alle peilingen blijkt dat de Grand Old Party tot nu toe hopeloos verdeeld is: Rudy Giuliani noch John McCain of Mitt Romney heeft een solide vertrouwen van de achterban. En Bush heeft zich nog niet uitgesproken over een favoriete kandidaat.

Maar wie zou Cheney in hemelsnaam kunnen opvolgen? President Bush mag bij aftreden of overlijden van de vice-president een opvolger aanwijzen. De met Bush flirtende ex-Democraat Joe Liebermann wordt genoemd. En minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice. Wat te denken van Newt Gingrich, de voormalige speaker van het Huis, die sowieso een dezer dagen zijn kandidatuur voor 2008 bekendmaakt?

‘Alleen een gek zou een benoeming accepteren’, oordeelde een Witte Huis-medewerker in The Washington Post.