In de tv-geschiedenis heb je BN en AN (Before and After Norman), zegt een kenner. Want weinig mensen veranderen de cultuur blijvend en zetten een stempel op hun tijd, ook ver buiten landsgrenzen. Over deze geniale scriptschrijver en producent is een documentaire gemaakt die hem als kunstenaar en mens recht doet. Wie kijkt, ongeacht leeftijd, zal lachen, en ernstig en ontroerd zijn. Wie de jaren zeventig bewust meemaakte krijgt er bakken blije herinneringen bij, die op hun beurt als madeleines gans een tijdperk terugroepen.
Ontroering niet in de eerste plaats door Lears ouderdom en kwetsbaarheid, maar door een biografie die aantoont dat een beschadigende jeugd (toen hij acht was ging vader de bak in, liet moeder het afweten en ging hij van hand tot hand in de familie) geen noodlottig vervolg hoeft te hebben. Maar ontroerend ook doordat succes en erkenning de vroege pijn niet kunnen uitwissen: hij ging als tachtiger in therapie in de hoop alsnog met vader en zichzelf in het reine te komen. Dat Herman Lear in All in the Family mede model stond voor Archie Bunker was kennelijk niet afdoende. Als je dan in deze documentaire een adembenemende dialoog tussen Archie en schoonzoon ‘Meathead’ over vaderschap terugziet, lach je met brok in de keel.
Net als bij hun hilarische en pijnlijke ruzie over Vietnam. Want dat is wat Lear deed: in een tijd dat die oorlog alleen onderwerp was in journaals en het publiek daarna The Flying Nun en vergelijkbare ongein kreeg, sleepte hij actuele politieke, economische, sociale en culturele problemen de comedy in. Hij maakte er legio vijanden mee: van censurerende networkbazen (die tegelijk flink cashten) tot president Nixon en dominee Falwell, met zijn Moral Majority de basis voor Nieuw Rechts. Als joods kind besefte hij al wat het betekende om jood te zijn, toen hij op zijn kristalontvangertje een antisemitische preek van Father Coughlin hoorde. Hij koppelt dat aan de overtuiging waarmee hij in 1942 als student dienst nam en aan het feit dat hij wilde doden, collateral damage vanuit zijn bommenwerper op de koop toe nemend. Harde taal voor deze liberal die beter getypeerd wordt door de ondertitel van de documentaire: just another version of you. Of: we zijn allemaal mensen.
Als eerste maakte hij een show rond een vrolijk en warm Afro-Amerikaans gezin: Good Times. Waarbij hij tot zijn ontzetting te maken kreeg met onvrede van acteurs over te stereotiep gedrag en taal. Onvrede die hij slecht begreep, zoals wij lang het onbehagen over Zwarte Piet als overgevoelig afdeden. Maar hij revancheerde zich met The Jeffersons, zwarte comedy zonder buffoonery en met volop spot over vooroordelen. Het bracht hem een ‘ereportret als zwarte man’.
Hij stopte plots met televisie en werd activist. Tot vandaag. Wie Mary Hartman, Mary Hartman zag weet wat geniale televisie is. In geënsceneerde delen van de documentaire duikt naast de 94-jarige soms het kind Norman op. Zoals in The Singing Detective. Dat is geen gimmick: het ontroert en klopt.
Beeld: Norman Lear: Just another Version of You (IDFA Lokifilms)