In onze wereld blijkt dat Elysium iets zuidelijker te liggen. Het heet Panama. Met dank aan een van de grootste datalekken uit de geschiedenis weten we nu hoe de daar gevestigde ‘juridische dienstverlener’ Mossack Fonseca vermogenden helpt hun geld te verstoppen in belastingparadijzen. Weg van die bemoeizuchtige staten en hun belastingdiensten. Er is één cruciaal verschil met de onder-nemers uit Ayn Rands verhaal. Onze eigen rijken zijn hypocriet. Als ze consequent waren, vertrokken ze helemaal. In plaats daarvan stallen ze alleen hun geld elders. Zelf blijven ze liever profiteren van alle voorzieningen die overheden hun bieden. Zoals geasfalteerde wegen. En niet te vergeten heel veel politieagenten en rechters. Dankzij hen worden veelverdieners niet voortdurend geplaagd door criminelen die het op hun huis, hun auto en hun geld hebben voorzien – willekeurige onteigening is van oudsher het alternatief voor georganiseerde belastingheffing. Maar meebetalen, ho maar.
Daar is een woord voor: parasiteren. Natuurlijk is dat niet nieuw. Over hoe multinationals en rijke individuen erin slagen amper belasting te betalen – vaak met dank aan Nederland – wordt al jaren geschreven. Wat dit onderzoek, in Nederland gebracht door Trouw en Het Financieele Dagblad, bijzonder maakt, is dat zulke schimmige praktijken een gezicht krijgen. Dat van voetballers als Lionel Messi en Clarence Seedorf bijvoorbeeld. Van de Oekraïense president Porosjenko, maar waarschijnlijk ook zijn aartsvijand Vladimir Poetin. Ook honderden Nederlanders hebben via Panama een offshore-vennootschap opgericht. Alles bij elkaar ontstaat het beeld van een reusachtige fiscale infrastructuur die gebruikt wordt door zowel Oost-Europese oligarchen als West-Europese miljonairs, door criminele bendes en multinationale ondernemingen. Als het om belasting-ontwijking gaat, zijn de boven- en onder-wereld zo goed als versmolten.
Wie wil daar nou bij horen? Heel veel mensen, blijkbaar. Onder de Nederlandse namen die onthuld worden, bevinden zich niet alleen de superrijken. Ook mkb’ers, type slager of café-eigenaar, blijken hieraan mee te doen. Dat maakt het zo mogelijk nog pijnlijker. Amper een week geleden hebben miljoenen Nederlanders hun belastingaangifte verstuurd. Wie zojuist een derde, misschien wel de helft van zijn inkomen heeft afgedragen aan de fiscus, voelt zich nu op zijn best een (te) brave Hendrik. Op zijn slechtst is hij een sukkel.
De woede hierover is dan ook meer dan terecht. Maar het zou niet voor het eerst zijn dat de politiek na een paar weken doorgaat alsof er niets gebeurd is. ‘Grondig onderzoek nodig naar wat er is gebeurd’, twitterde maandag Tweede-Kamerlid Helma Neppérus, woordvoerder belastingen voor de vvd. Dat is volslagen flauwekul. Het is lang en breed bekend dat bedrijven en rijke individuen op grote schaal belasting ontwijken. We weten ook dat Nederland, met zijn omvangrijke trustsector en milde belastingklimaat, hieraan medeplichtig is. En het is duidelijk dat er op internationaal niveau gewerkt wordt aan betere regelgeving, maar dat er nog veel meer – en vooral veel hardere – actie nodig is. Het alternatief is dat elke Nederlander recht krijgt op zijn eigen offshore-vennootschap. De vraag is alleen wie dan het salaris van Neppérus en haar collega’s gaat betalen.