Over niet veel langer dan een jaar begint de campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hoe die aflopen, wordt voornamelijk bepaald door twee factoren: de manier waarop de overwinning in Irak zal worden geconsolideerd en de toestand van de economie. Anders gezegd: president Bush heeft zijn politieke lot voor een niet gering deel uitbesteed aan de Irakezen en de mate waarin die bereid zullen zijn aan de plannen van Washington mee te werken.

Er is haast bij. Want de problemen van de wederopbouw zijn ingewikkeld en het Amerikaanse publiek is ongeduldig en door het snelle verloop van de oorlog in zijn verwendheid bevestigd. Avond aan avond heeft het op tv het bewind van een wrede dictator voorspoedig zien instorten. De bevrijders zijn door juichende massa’s begroet, de zeven Amerikaanse krijgsgevangenen zijn heelhuids thuis, de eerste vliegdekschepen keren terug. Saddam is weliswaar nog voortvluchtig en de beloofde opslagplaatsen van massavernietigingswapens zijn nog niet gevonden, maar dat komt nog en is in het licht van het grote succes een kleinigheid.

Het plunderen hoort erbij. Overal wordt na de bevrijding geplunderd. Per slot van rekening is het verschijnsel in Detroit en Los Angeles ook niet onbekend. Alle pessimisten hebben ongelijk gekregen en moeten door het stof. Voor iedereen die de oorlog op tv heeft gevolgd — bijna alle kiezers — is hij uitstekend verlopen. Rolling Start is de strategische vakterm. Beter kunnen we het een oorlog uit de magnetron noemen.

Zal de consolidatie ook uit de magnetron kunnen komen? In grote trekken moeten er drie problemen worden opgelost. Ten eerste de materiële wederopbouw: de reparatie van de infrastructuur, het op gang brengen van de olie-industrie, het herstel van de bestaanszekerheid. Ten tweede het bekeren van de Irakezen tot de democratie. Dat moet dan een systeem zijn waarin stammen, godsdiensten, minderheden in vrijheid kunnen vertellen wat ze willen, en dan, na te hebben ontdekt dat ze dit niet krijgen, niet naar de kalasjnikov grijpen. Ten derde bevorderen dat het vernieuwde land ook een basis wordt voor de verwerkelijking van het grand design dat Washington voor de hele regio in ruwe schets heeft klaarliggen.

Het probleem van de materiële wederopbouw is het eenvoudigst, als dat woord nog van toepassing is. Het eerste contract is voor 680 miljoen dollar gegund aan de Bechtel Groep, waarvan de directie nauwe banden heeft met de regering. Wie daarop letten, zoals een kritische pers en sceptische Democraten, zijn kniesoren. Het gaat om snelle resultaten, waarvan ook de Irakezen zullen profiteren. Die willen weer drinkwater, elektriciteit en functionerende ziekenhuizen. Er moet weer olie worden gepompt. Of de vrienden van Bush of andere Amerikanen dat voor elkaar krijgen, is hun laatste zorg. Ondanks alle chirurgische precisie van de hightech blijkt er meer kapot te zijn gegaan dan verwacht was. Generaal b.d. Jay Garner, de Amerikaanse proconsul, heeft na zijn eerste inspectie in Bagdad gezegd dat het langer kan duren dan de drie maanden waarop hij had gerekend.

Dan komt de vestiging van de democratie. Die veroorzaakt andere complicaties. De Irakezen ontdekken dat ze zich in de gespleten positie bevinden van een volk dat tegelijkertijd bevrijd en overwonnen is. De Amerikanen waren welkom als bevrijders. Deze taak voltooid hebbend, moeten ze zo snel mogelijk vertrekken opdat de overwonnenen hun lot zelf weer in handen kunnen nemen. Op een andere manier hebben ook de Duitsers en Italianen indertijd deze gespletenheid gevoeld. Daarover bestaat literatuur: Der Fragebogen van Ernst von Salomon en De huid van Curzio Malaparte. Wat is het verweer van de overwonnenen tegen hun bevrijders? Het gaat niet om de historische omstandigheden maar om de algemene zielstoestand. Toen was het afstandelijke ironie in gelatenheid. In Bagdad is het regelrecht anti-Amerikanisme. Ondank is ’s werelds loon.

Misschien zijn de stammen en volken in deze weerstand tegen de bevrijders verenigd. In ieder geval zijn ze het verder niet met elkaar eens. Hoe diep dat gaat zal in de eerste drie maanden van Garner blijken. Het Irak van Saddam was wel een schurkenstaat maar ook een wereldlijke staat. Nu gaan duizenden mensen de straat op omdat ze er een theocratische moslimstaat van willen maken. Dat is niet de bedoeling. Koerden bedreigen Irakezen. Politici die door de Amerikanen geschikt worden bevonden om straks de leiding te nemen, zijn moeilijk te vinden. Geen wonder want Saddam heeft de hele elite vernietigd, en terugkerende emigranten moeten het vertrouwen van de bevolking nog winnen. De klassieke erfenis van een bevrijding is een chaos. In Irak is de chaos groter doordat de krachten die door het verdwenen regime met terreur werden bedwongen, nu zonder routine in wat voor democratie dan ook bovengronds zijn gekomen en alles willen. Aan Garner de taak uit te leggen dat dit niet kan in een voorbeeldige democratie.

Ten slotte het moeilijkste: het inpassen van een zich herstellend Irak in het grand design voor de regio. Het nieuwe bewind in Bagdad zal in elk geval veel begrip voor dit grote Amerikaanse beleid op lange termijn moeten tonen, en dit moeten bewijzen door op langere termijn militaire bases op zijn grondgebied toe te laten. De geschiedenis van de Amerikaanse buitenlandse politiek bewijst dat dit het beste recept voor grote moeilijkheden is. Het is niet voor het eerst dat Bagdad wordt uitgekozen als centrum voor een Amerikaans militair concept. Bij de vorige gelegenheid was dat het door minister Dulles in de jaren vijftig geconstrueerde Pact van Bagdad. Dat moest dienen tot containment van de Sovjet-Unie aan de zuidoostflank. Het is roemloos ten onder gegaan, met de plaatselijke machthebbers. Nu bedient de hypermacht zich, tot hervorming van de regio, van min of meer hetzelfde concept.

Het is niet de overweldigende slagkracht van de Amerikaanse strijdkrachten waaraan de sceptici twijfelen, maar de consolidatie die op de overwinning volgt. Als het al mogelijk zou blijken met succes het hoofd te bieden aan de zee van plagen die zich nu begint te openen, kan het wel wat langer dan een jaar duren voor het einde in zicht is. Zo gaat het met alle megaprojecten: ze kosten altijd aanmerkelijk meer en ze duren langer. Dat gaat de Amerikaanse kiezer voelen, nog sterker dan de zwakte van de economie nu. Bush rekent op de magnetron. Hij heeft haast.