‘Ik ben een poetician. Ik ben een dichter die in 1995 cyberspace in is gevallen en nu behoort tot de global internet tribe, die probeert onze online vrijheden te beschermen, onze privacy.
Mijn politieke activiteiten begonnen direct na de financiële crash van IJsland in 2008. Ik heb geholpen een politieke beweging op te zetten en die in het parlement verkozen te krijgen. Momenten van crisis zijn vaak momenten waarop het mogelijk is dingen te verbeteren. We gingen acht weken voor de verkiezingen van start en kregen prompt 7,2 procent van de stemmen. Het was ons doel om nieuwe democratische “tools” te creëren waarmee het publiek mee kon schrijven aan een nieuwe grondwet, om er zeker van te zijn dat de banken geen bailout kregen. Die grondwet werd geschreven.
Vervolgens richtte ik het Icelandic Modern Media Initiative (immi) op, wat begon als een parlementair voorstel om tien verschillende wetten in vier verschillende ministeries aan te passen met betrekking tot het universeel erkende recht op vrijheid van meningsuiting, en het beschermen van journalistieke bronnen en klokkenluiders. Tot mijn grote verbazing kregen we dit voorstel door het parlement, ook al werkt de regering op dit moment nog steeds aan het ratificeren van de verschillende onderdelen.
Bij het schrijven aan dat wetsvoorstel werkte ik samen met vrijwilligers van WikiLeaks, met hacktivisten uit Nederland en journalisten uit Engeland. We gingen op speurtocht naar de best functionerende wetgeving over klokkenluiders en bronbescherming. We namen bijvoorbeeld de Belgische wet over bronbescherming over. Een van de dingen die me opvielen – en ik had er nooit van gedroomd ooit zulke wetten te kunnen schrijven – is hoe slecht veel wetten zijn geschreven en dat we zelden weten wie ze schrijven. Zelden wordt dat gedaan door het parlement, maar vaker door ministeries, en binnen de Europese Unie en de Verenigde Staten door lobbyisten. Je kunt geen “track changes” aan zetten. We ontdekten dat niet alleen de VS matige wetgeving hebben wat betreft de bescherming van privacy, maar veel landen in Europa ook. Ik zie het als mijn taak om mensen wakker te krijgen en om hun rechten te beschermen, zelfs als deze rechten heel abstract zijn, want ze zijn digitaal.
Wetgeving die onze rechten beschermt is niet alleen belangrijk voor IJsland, want ze kan veel meer mensen beschermen dan alleen IJslanders. Ik hoop dat het tot een “safe haven” kan leiden. Het immi kan klokkenluiders niet fysiek beschermen, maar het kan er wel voor zorgen dat het materiaal, voor de openbaarmaking waarvan ze hun leven riskeren, ook openbaar blijft. Om websites te bouwen die geen overheid kan censureren, zodat initiatieven als WikiLeaks straks niet meer nodig zijn…
De fbi is mijn huis binnengevallen, en is door al mijn persoonlijke gegevens gegaan. Ze hebben mijn brieven gelezen, zagen met wie ik was en waar, en hoe lang. Ze hebben al mijn rekeningen gezien, alles, alles wat je kunt bedenken hebben ze gelezen. Maar ze zijn nooit fysiek door mijn voordeur gestapt, ze zijn via de achterdeur gekomen… via de deur van het internet. Legaal, want ik was vrijwilliger bij WikiLeaks en daar deed de fbi onderzoek naar. Ik kreeg een brief van Twitter waarin stond dat het Amerikaanse ministerie van Justitie al mijn Twitter-gegevens wilde hebben, binnen drie dagen. Al mijn berichten, alle metadata. Twitter is het enige bedrijf dat niet op de zwarte lijst van Snowden staat. Microsoft, Skype, Facebook, Google, Yahoo! en vele andere bedrijven hebben vrijwillig persoonlijke data aangeboden aan het ministerie van Justitie. Alleen Twitter heeft een geweldige juridische afdeling die hun gebruikers beschermt. Toen ik die brief kreeg was ik woedend, en begon er meteen over te tweeten. Voor ik het wist was het wereldnieuws, terwijl ik nog steeds thuis in mijn pyjama zat. Ik ben maar een eenvoudige IJslandse parlementariër, zonder assistent!
Samen met de Electronic Frontier Foundation (eff) en de American Civil Liberties Union (aclu) ben ik naar de rechtbank gestapt, waar we erachter kwamen dat je als individu nergens bent. De rechter zei dat het aan de sociale-mediabedrijven is om jouw gegevens te beschermen, terwijl we nu juist van Snowden hebben geleerd dat die bedrijven ons helemaal niet beschermen – behalve Twitter, maar ook zij werden uiteindelijk gedwongen mijn informatie af te staan.
Als parlementariër zat ik in commissies voor buitenlandse betrekkingen en de Navo. Dat mijn persoonlijke gegevens blijkbaar openbaar waren, vond ik een enorme schending van mijn positie als volksvertegenwoordiger. Maar het geldt niet alleen voor mij: wat ik het meest problematisch vind aan de nsa-onthullingen is dat journalisten geen bronnen meer kunnen beschermen. Geen arts kan de vertrouwelijkheid van het contact met zijn patiënten garanderen, geen advocaat kan de geheimen van zijn cliënten waarborgen. Met andere woorden, die dingen die wij zien als fundamenten van onze democratie zijn al lang aan het wankelen gebracht.
Dus dit is het moment om te heroverwegen hoe onze democratieën functioneren, want het lijkt me dat wat wij in veel landen democratie noemen eigenlijk dictatuur is.’
Birgitta Jónsdóttir is een van de oprichters van de IJslandse Piratenpartij en voorzitter van het Icelandic Modern Media Institute (IMMI). Vertaling Joost de Vries