Ook een fluwelen revolutie heeft haar prijs, om met de Brits-Tsjechische filosoof Ernest Gellner te spreken. De fraaie zachtheid van fluweel verdoezelt. Na de val van de Berlijnse Muur voltrok zich een revolutie, zoals de Europese geschiedenis die tot dan toe niet gekend had. De omwentelingen in de Warschaupact-landen culmineerden uiteindelijk in de implosie van de Sovjet-Unie. Achter het fluweel veranderde de revolutie het leven, maar ook het oude bleef. In de razende transformatie van communisme naar kapitalisme waren de dienaren van het oude systeem vaak onmisbaar als zaakwaarnemers. Zij kenden de weg in de staatsbedrijven en konden verkopen op de wilde markten die hun vaderlanden opnieuw ordenden en hen vervlochten met het Westen en de EU. De fluwelen revolutie als een feest van guilty pleasures voor de happy few. Het Rusland van Poetin spant wat dat betreft de kroon.
De geopolitieke assertiviteit van Poetin is de volgende, logische, fase in deze Europese geschiedenis. Die fase begon in 2008, toen Rusland Zuid-Ossetië annexeerde in reactie op de wanhopige provocaties van de Georgische president Micheil Saakasjvili, die zijn land samen met Oekraïne in 2007 dicht bij het NAVO-lidmaatschap bracht, maar niet dichtbij genoeg. Hun NAVO-illusie was gevoed door de Amerikaanse regering van George Bush jr. (die ook besloot om raketschilden te plaatsen in Midden- en Oost-Europa). In 2014 zette Poetin de volgende stap met de annexatie van de Krim.
In reactie op de harde westerse afkeuring van deze annexatiepolitiek wijst Poetin naar Kosovo, dat zich in 1999 afscheidde van Servië. Dat gebeurde met behulp van NAVO-bombardementen, actief gesteund door de Amerikaanse president Clinton. Poetins boodschap: hij is niet begonnen, hij reageert. Sinds 2008 bestaat zijn buitenlandpolitiek uit twee hoofdelementen. Eén: annexatie en oorlog (en dus geloofwaardig kunnen dreigen met meer oorlog). Twee: het zaaien van verwarring en tweespalt in de geopolitieke zwakke stee van het Westen: de EU. Vaak kinderspel.
Zo was Poetin in de zomer van 2018 te gast op de bruiloft van Karin Kneissl, minister van Buitenlandse Zaken van Oostenrijk. Hij speechte in het Duits en danste een oud-Europese dans met de bruid. Dit Oostenrijk van Sebastian Kurz was een nieuwe ingang tot de EU, naast de al open poorten van meer opportunistische leiders als Orbán en radicaal eurosceptische politieke bewegingen. Ondertussen vloeide het geld heen en weer en ging de oorlog in Oost-Oekraïne gewoon door, net als de bouw van Nord Stream 2 (voor de Duitse, Nederlandse en Oostenrijkse regering een puur economisch project, niets met geopolitiek te maken)._ Après nous le déluge._
Dit kan nu niet meer. Met de huidige spanningen tussen Rusland en Oekraïne luidt uur U voor de geopolitieke aspiraties van de EU. Frankrijk en de Europese Commissie spelen een cruciale rol. In september kondigde Commissie-voorzitter Von der Leyen een plan aan voor een Europese Defensie Unie, te lanceren onder het Franse EU-voorzitterschap dat op 1 januari van start ging. Een historisch gezien vermetele stap.
Deze EU-ambitie loopt parallel aan een opvallende lijn in de Franse buitenlandpolitiek: sinds 2019 positioneert de Franse president Macron zich steeds meer als dé Europese gesprekspartner voor Poetin. Geholpen door Brexit, geaccentueerd door een Frans ‘non’ tegen EU-uitbreiding op de Balkan, en vervolmaakt door de intrekking van de Franse steun voor Nord Stream in 2019, heeft Parijs zich in een vrijere positie gemanoeuvreerd ten opzichte van Moskou. Als EU-voorzitter kan Macron Poetin nu tegemoet treden, zonder de NAVO (en Amerikanen), het Verenigd Koninkrijk, de Balkan én zonder Gazprom.
De komende weken staan daarmee voor Macron in het teken van een vraag, die hem momenteel zal beheersen, maar ook van een gegeven, dat hij wellicht het liefst wil negeren. Eerst de vraag: kan Macron deze onafhankelijke positie namens de EU verzilveren in de vorm van de-escalatie rond Oekraïne (korte termijn) én concretisering van ambitieus EU-defensiebeleid (langere termijn)? Dan het gegeven: het krachtigste geopolitieke wapen van de EU is en blijft de EU-uitbreiding. Ogen op de geopolitieke bal betekent ogen op de Balkan. Het negeren van die prioriteit zal de geopolitieke ambities van de EU uiteindelijk ondergraven. En Poetin zal de eerste zijn om daarvan te profiteren. Het is aan de Commissie om het Franse voorzitterschap hier bij de les te houden.