In de Tweede Kamer is het debat gaande over het spoedpakket aan maatregelen als gevolg van de stikstofcrisis. Op een steenworp afstand laat hoogleraar demografie Jan Latten met plaatjes en cijfers de toekomst van een stad als Den Haag zien. Latten heeft het niet over stikstof. Maar de door hem voorziene bevolkingsgroei van Den Haag als aantrekkelijke kennismetropool zal de vraag naar woningen flink doen stijgen. Dus zal de roep om extra te bouwen groot zijn. Maar voor nieuwbouw moet de hoeveelheid stikstof dan wel naar beneden. Dat moet nu al.
Het spoedpakket, bedoeld om een begin te maken met het beschermen van Natura 2000-gebieden, werkt daar in de kustgebieden in ieder geval nog niet aan mee. Maximaal honderd kilometer per uur heeft in de Haagse regio weinig effect op de stikstofuitstoot, want er mag al nergens 130 kilometer worden gereden. Ander veevoer waardoor koeien minder bijdragen aan de stikstofuitstoot biedt ook geen uitkomst: rond Den Haag is niet veel intensieve veehouderij.
Als de stad wil bouwen, zal er dus iets anders moeten gebeuren. Misschien wel waar GroenLinks, Partij voor de Dieren en SP in het Kamerdebat voor vrezen. Dat een derde maatregel uit het spoedpakket wordt ingezet en een of meerdere van de duingebieden rondom Den Haag niet langer behoren tot de beschermde Natura 2000-gebieden. De angst is dat dan na een aantal jaren de roep om ook duingebied op te offeren aan woningbouw onweerstaanbaar zal zijn.
Wat Latten vertelt over Den Haag, geldt ook voor Amsterdam en Utrecht. Ook dat zijn kennismetropolen waar hoogopgeleiden graag naartoe trekken. Ook daar zal woningbouw de natuur in de omgeving verdringen als deze niet wordt beschermd.
Het pakket noodmaatregelen is nog maar de amuse, zoals d66-Kamerlid Tjeerd de Groot het noemt. Het kleine hapje is echter niet een lekkermakertje dat doet verlangen naar de andere gerechten. Het verzet onder boeren en bouwers was al groot. Nu zijn ook de automobilisten boos. En waar het ene deel van de oppositie het kabinet verwijt te laat en te weinig te doen, vinden pvv en Forum voor Democratie de maatregelen juist totaal niet nodig. Hoezo stikstofcrisis?
Toen Rutte het noodpakket bekendmaakte, noemde hij de stikstofcrisis onvergelijkbaar met de vluchtelingencrisis en later ook met de crisis na het neerschieten van de mh17. Heftig, vindt hij de huidige crisis, dit had hij in zijn inmiddels negenjarige premierschap nog niet eerder meegemaakt. Dat kun je opvatten als smoesje, om het dralen van het kabinet te vergoelijken. Ik vrees echter dat Rutte deze keer de waarheid sprak. Wat de stikstofcrisis anders maakt dan de voorgaande, is dat we er allemaal direct bij betrokken zijn, allemaal de gevolgen ervan ondervinden, al zal het de een meer pijn doen in de portemonnee of in zijn levensstijl dan de ander. Dat is wat het verzet zo groot maakt.
Waar we in aanbeland zijn, is de aanloop naar de vijfde industriële revolutie. Zo vat ik kort de woorden samen van voormalig pvda-leider Diederik Samsom, inmiddels kabinetschef in Brussel bij EU-commissaris en partijgenoot Frans Timmermans. Samsom gebruikte de term revolutie vorige week in zijn Willem Drees Lezing. De nieuwe revolutie draait om duurzaamheid, nodig om de klimaatcrisis te bestrijden. De stikstofcrisis heeft daar direct mee te maken, want bijvoorbeeld de elektrische auto helpt zowel de klimaatverandering tegen te gaan als de stikstofuitstoot terug te dringen. Samsom ziet één belangrijk verschil met voorgaande industriële revoluties. De komst van de stoommachine of de informatietechnologie overkwam ons, de duurzame revolutie overkomt ons niet, die moeten we over onszelf afroepen, met aansturing vanuit de politiek. En zoals bij elke revolutie zal ook deze de sociale verhoudingen onder druk zetten. Revoluties werpen immers altijd alles omver, kennen winnaars en verliezers.
Samsom voorziet oprukkende energiearmoede, omdat een grote groep mensen met een laag inkomen de kosten van isolatie van hun huis niet kan dragen en opgezadeld raakt met een oplopende energierekening. Hij voorspelt een grotere ongelijkheid tussen rijk en arm als in het onderwijs geen voorrang wordt gegeven aan technologie, overtuigd als hij ervan is dat technologie helpt bij het in goede banen leiden van deze revolutie. Nieuwe uitvindingen kunnen de transitie goedkoper maken. Vanwege die nieuwe armoede en ongelijkheid ziet Samsom kansen voor zijn partij. Hij blijft, ook als Brusselse ambtenaar, immers sociaal-democraat. Een aangepaste pvda-verkiezingsslogan heeft hij al. Naast Sterk en Sociaal nu ook Schoon.
Rutte zal als vvd’er het woord revolutie niet snel in de mond nemen, maar dat de omwenteling heftig zal zijn, voelt hij dus wel al. Er is het vele, vaak agressieve verzet in de samenleving, en dat zet de coalitie klem, uit angst voor ieders eigen achterban. De vvd stoot de autominnende achterban liever niet voor het hoofd. En het cda drukt de veeboeren tegen de borst, terwijl d66 juist aandringt op halvering van de veestapel.
Dat maakt duidelijk richting geven aan deze revolutie moeilijk. Temeer omdat elkaar naar goed Nederlands gebruik halverwege tegemoetkomen niet kan. Een beetje snijden in de veestapel helpt niet, net zo min als een beetje natuurbescherming voldoende is.
Wat we nu meemaken is nog maar de amuse. Zal een van de volgende gerechten de politieke verhoudingen in de keuken inderdaad op zijn kop zetten? Ik ben benieuwd welke partijen komen bovendrijven.