Er zit een luguber patroon in de wijze waarop islamkritische bloggers uit Bangladesh door hun radicaal islamitische landgenoten worden afgeslacht. Het wapen dat de moordenaars bij voorkeur gebruiken is de machete. En de verwondingen die ze daarmee toebrengen wijzen telkens op een onvoorstelbare haat. Het begint in 2013. Op een avond in februari verlaat de atheïstische blogger en politiek activist Ahmed Rajib Hajder zijn woning. Hij is nog maar een paar meter onderweg als een paar belagers met machetes op hem inhakken. Twee jaar later overkomt de atheïstische blogger Avijit Roy hetzelfde. Roy en zijn vrouw worden op een druk kruispunt in de hoofdstad Dhaka uit een riksja gesleept en met machetes aangevallen. Roy sterft aan zijn verwondingen; zijn vrouw verliest een duim. Een maand later is het de beurt aan de blogger Washiqur Rahman om met machetes toegetakeld te worden en op straat te sterven.
Vorige week sloegen radicale moslims weer toe. De blogger Ananta Bijoy Das (32) verliet in alle vroegte zijn woning om naar zijn werk te gaan. Erg ver kwam hij niet. Zijn belagers hadden hem voor zijn woning opgewacht en hakten hem aan gort zodra hij zich buiten waagde. Zijn gezicht – net als dat van Hajder, Roy en Rahman – werd door machetes onherkenbaar verminkt.
De jonge blogger en bankier Das was geen verkondiger van een militant Richard Dawkins-achtig atheïsme. Zijn toon was altijd bedachtzaam. Hij schreef over Darwin en over de wonderen van wetenschap. ‘Hij was niet een van die schrijvers die religieuze gevoelens kwetste’, verklaarde een vriend van Das tegenover The Guardian. In 2006 won Das nog een prijsje voor het verspreiden van seculiere en humanistische idealen en boodschappen.
Het chill effect dat van de aanvallen als op Das moet uitgaan, grijpt sommige bloggers uit Bangladesh naar de keel. ‘Ik ben bang’, schrijft Tamoso Deep in een mailwisseling die ik met hem had. Deep laat op Twitter, Facebook en op het blog amarblog.com geregeld een islamkritisch geluid horen. ‘Ik vrees ook voor de atheïsten waarmee ik bevriend ben. Dit is geen leven dat ik leid. Ik leef in de schaduw van de dood.’
In Bangladesh is al decennialang een strijd gaande tussen seculiere en islamitisch-fundamentalistische krachten. De spanningen liepen in 2010 verder op toen kopstukken van de islamitische politieke partij Jamaat-e-Islami voor een tribunaal moesten verschijnen om zich te verantwoorden voor misdaden die ze hadden begaan aan het begin van de jaren zeventig, toen seculiere Bengalen een onafhankelijkheidsstrijd uitvochten tegen de Pakistaanse overheerser. Leden van Jamaat-e-Islami – die in een islamitische staat met Pakistan wilden blijven – collaboreerden met Pakistaanse machthebbers en verrichtten beulswerk door hun seculiere landgenoten bij bosjes te doden. De wonden die toen zijn geslagen werden met het tribunaal in 2010 weer opengereten. Atheïstische bloggers – zo zichtbaar in een jong land waar het internetgebruik spectaculair toeneemt – werden een doelwit voor wraaklustige radicale moslims. ‘De maatschappelijke sfeer hier maakt het doden van bloggers gemakkelijk’, mailt Tomaso Deep. ‘Moordenaars vieren openlijk de aanslagen op bloggers. Dit gebeurt, en het zal blijven gebeuren.’
De moordpartijen komen ook voort uit de strijd die al-Qaeda voert om haar bestaansrecht. De beweging is sinds de opkomst van Islamitische Staat niet langer meer de machtigste partij onder jihadistengroeperingen. Om toch relevant te blijven kondigde al-Qaeda in september vorig jaar een nieuwe tak aan: al-Qaeda in Azië (aqis). Dit filiaal eiste begin deze maand de verantwoordelijkheid op voor de moord op de Bengaalse bloggers. ‘Zij (de moordenaars – hb) hebben de godslasteraars in Frankrijk, Denemarken en Pakistan een lesje geleerd, en nu ook in Bangladesh’, vertelde een woordvoerder van aqis in een videofilmpje. Ook de moord op Anante Bijoy Das werd door aqis opgeëist. ‘Another file closed!’ meldde een Twitter-account van al-Qaeda over de moord op Das. ‘Stay tuned for next target…’
Met deze moord wreekte al-Qaeda niet alleen de gekwetste islamitische eer, ze maakte hiermee ook duidelijk dat ze nog lang niet het onderspit had gedolven in de concurrentiestrijd met IS.
Hoe te oordelen over de Bengaalse bloggers die in dit klimaat van toenemende onverdraagzaamheid hun blogs blijven vullen met islamkritische teksten? Hebben ze een doodswens? In april besloot George Packer van The New Yorker deze bloggers vooral te prijzen voor hun moed. ‘Washiqur Rahman en Avijit Roy hadden meer te vrezen dan de meesten van ons, maar ze leefden en stierven als vrije mannen.’ Dat laatste is zeker ook van toepassing op Ananta Bijoy Das. Zijn mildheid kon niet voorkomen dat hij in de afgelopen maanden vaker doodsbedreigingen begon te krijgen. Doodsbedreigingen die ook nog eens in alle (virtuele) openbaarheid werden gedaan, door religieuze fanatici die een goddelijk gelijk aan hun zijde denken te hebben. Maar Das, die de risico’s van het vak door en door kende, liet zich niet de mond snoeren. Een paar uur voor zijn dood trok hij op Facebook nog fel van leer tegen een parlementslid dat het waagde kritiek te leveren op een seculiere Bengaalse schrijver.
Misschien kon Das zich deze kritische houding permitteren omdat hij al lang geleden wist welk lot hem als atheïst in een land als Bangladesh te wachten zou staan. ‘Als je hun fatwa’s en bevelschriften schendt/ Dan word je onthoofd, in het oosten, het westen, het noorden, het zuiden, waar je ook bent’, schreef Das in een lofdicht op Tasleema Nasreen, een andere Bengaalse vrijdenker. Het gedicht stamt uit 2007. Das wist toen al dat hij geen andere keus had dan te leven en te sterven als een vrij man.
Beeld: Dhaka, 12 mei. Demonstranten eisen de arrestatie van de moordenaars van Ananta Bijoy Das (Zakir Hossain Chowdhury / Zumawire / HH)