Johannesburg – Zuid-Afrika heeft een moderne variant op het oude ‘broodoproer’: het e-tol-oproer. De woede over de elektronische tolheffing in de provincie Gauteng – met Johannesburg en Pretoria – is zo hoog opgelopen dat de hegemonie van het ANC gevaar loopt.
Zelfs het voor het oog van de hele wereld uitjouwen van president Jacob Zuma tijdens de herdenkingsdienst voor Nelson Mandela is in verband gebracht met de e-tol-onvrede die de linkse zwarte vakbonden en de blanke liberale oppositie in elkaars armen heeft gedreven.
Op zichzelf niks mis mee, tolheffing. Op een gemiddelde doordeweekse dag maken zo’n driehonderdduizend automobilisten gebruik van de snelweg tussen Johannesburg en Pretoria. Dat je daarvoor betaalt is logisch, vindt ook de gemiddelde Zuid-Afrikaan. Gewillig trekt hij de knip op alle andere snelwegen. Maar die tolwegen in Gauteng, dat gaat te ver. Allereerst is het veel te duur. Het project maakt gebruik van geraffineerde computersystemen die in verbinding staan met futuristische stalen constructies met blauwe lichten die de kentekens van het passerende verkeer registreren. De aanvankelijke kostenraming van 2006 was in 2011 verdrievoudigd tot zo’n twee miljard euro, en de lucratieve tenders gingen deels naar buitenlandse bedrijven.
Dat wekte de verontwaardiging van de middenklasse. En de linkse vakbonden, normaal gesproken op de hand van het regerende anc, waren woedend omdat e-tol, samen met de steeds hogere benzineprijzen, bijdraagt aan de stijgende voedsel- en transportprijzen, waardoor de armen het steeds moeilijker krijgen. Actiegroepen verenigden zich in de Opposition to Urban Tolling Alliance (oupa) en stelden een rapport op met acht grondig uitgewerkte redenen waarom e-tol een fiasco is. Tevens stapte oupa naar de rechter (tevergeefs) en organiseerde ze protesten, zoals langzaam-rij-acties.
Maar er is meer. Het gaat om de arrogantie van de macht. Wat je nu ziet is als een chemische reactie, waarbij verschillende stoffen met elkaar in aanraking komen en voor een explosief mengsel zorgen. De woede over e-tol valt samen met de gewelddadige townshipprotesten tegen de slechte dienstverlening, economisch zeer pijnlijke stakingen in de mijnbouw en de massale verontwaardiging over geldverslindende verbouwing van een residentie van Zuma.
Het e-tol-oproer symboliseert de onmacht van de burger, of die nou arm is of rijk, wit of zwart. Alles wat hem rest is burgerlijke ongehoorzaamheid: de e-tol-nota’s niet betalen, kijken wat er dan gebeurt.