Avocado’s jatten

Beste Pien,

Een croissantje hier, een avocado daar. Ik zie het voor me: hoe je de onbetaalde kiwi’s moeiteloos in je linnen tasje laat glijden. Floeps. Stelen van het grootkapitaal, simpel én lekker. En ze vragen er natuurlijk zelf om, zoals je zegt. Voor zo’n winkel is de rekensom vlug gemaakt. Alle kleine diefstallen aan de zelfscanner wegen niet op tegen een pensioen voor de kassajuffrouw. Het kapitalisme is aan het automatiseren, net als de rest van onze levens. En reken maar dat de buurtsuper op den duur manieren zal vinden om bandieten zoals jij aan banden te leggen.

Want dat ben je Pien: een bandiet. In de hobsbawmiaanse zin van het woord. Eric Hobsbawm, de Britse marxistische historicus, beschrijft hoe er in tijden van grote sociale verandering – in dit geval de automatisering – altijd romantische half-criminelen opstaan als verdedigers van de oude orde. Bandieten zijn geen rebellen, ze rebelleren niet zómaar. En het zijn ook geen revolutionairen. Bandieten worden tot schurk gemaakt door de veranderende wereld om hen heen. Waarschijnlijk was jij vóór de opkomst van de zelfscanner geen winkeldief. De tijden hebben het van je gemaakt. En die tijden zijn inderdaad snel aan het veranderen. De dagen van menselijke interactie op de winkelvloer zijn geteld. De volgende stap is een irisscan bij binnenkomst, en een zalvende computerstem die zegt: ‘Welkom meneer Eaton, vandaag heeft u zakdoeken en hoestdrank nodig, zie ik. Goed nieuws: de Kleenex is in de aanbieding deze week.’

Ben je ziek? Is er iets mis met je? Die vraag hoor ik duidelijk tussen de regels van je brief door. Laat ik er dit over zeggen: mensen stelen om allerlei redenen. Om brood op de plank te brengen, of om hun eigenwaarde op te krikken. Sommige mensen jatten uit een verlangen om iets voor niets te ontvangen, of uit wraak. Er zijn psychologische onderzoeken waaruit blijkt dat af en toe iets stelen goed kan zijn voor je persoonlijke groei. Misschien moet je je afvragen: wat betekent deze biologische avocado voor mij? Belangrijker nog: is deze Twix een berisping wel waard? Wat jij nodig hebt is een grondige zelfscan van je werkelijke motieven.

Natuurlijk zijn er ook de mensen die écht stelen om het stelen zelf. In de Diagnostic and Statistical Manual for Mental Disorders (de DSM-V) staat nog altijd kleptomanie beschreven. Kleptomanen zijn verslaafd aan de dopamine-high die volgt op een diefstal, zo gaat het verhaal. Ze zijn roekeloos en onverbeterlijk. Ik denk niet dat jij in die categorie valt. Je steelt niet veel, zeg je. Bovendien is je neiging tot diefstal duidelijk verbonden met de zelfscankassa’s. Nee, ik zie jouw transgressies liever als een begrijpelijke reactie op de ontmenselijking van het dagelijks leven. Een existentiële daad van vrijheid tegenover een willoze machine, wiens taak het is om zo veel mogelijk winst uit je te persen. Bent u uw bonuskaart vergeten? Jammer voor u! U kunt trouwens gecontroleerd worden door een medewerker.

En de anderen die je veroordelen, je vrienden: zij zijn geen bandieten. Misschien stelen zij ook weleens wat, in dat geval zijn ze hypocriet. Of ze hebben de moraal van het postmoderne laatkapitalisme echt succesvol geïnternaliseerd: ‘Lekker handig toch, zo’n zelfscanner? Dan ben je ook zo de winkel weer uit. En trouwens: stelen mag niet want dat staat in een oud boek.’

Dat diepgewortelde verlangen van jou is, als je het mij vraagt, gewoon het verlangen om de bestaande orde omver te werpen. Jij wil je havermelk Barista-edition bij zelfstandige coöperatieven kopen, en daarnaast alle supermarkten onder democratische controle brengen. Hoe dat eruit zou zien? Nou, heel simpel: in elke genationaliseerde winkel zal nog één zelfscanner staan, onbruikbaar en met een rood koordje eromheen, en daarboven een groot portret van oom Albert. Om ons blijvend te herinneren aan de donkere dagen van vóór de revolutie.

Met vriendelijke groet,

Arthur