Een 89-jarige bewoner van een verpleeghuis die het actuele nieuws goed volgt deed afgelopen weekend een mooie uitspraak in de Volkskrant: ‘Die vreemdelingen noemen ze dan gelukszoekers… Weet je hoe lang ík in mijn leven op zoek ben geweest naar geluk? Daar hoef je toch helemaal geen vreemdeling voor te zijn?’
vvd-staatssecretaris Fred Teeven van Veiligheid en Justitie maakte vorige week bekend voorlopig de kosten te zullen betalen die gemeenten maken voor de nachtopvang van uitgeprocedeerde asielzoekers die illegaal in Nederland verblijven. Die worden gemakshalve vaak gelukszoekers genoemd, omdat ze hierheen komen in de hoop op een beter leven. Daarmee onderscheiden we ze van hen die huis en haard verlaten op de vlucht voor oorlog en geweld, de ‘echte’ vluchtelingen.
Maar ja, daar heeft die 89-jarige gelijk in, gelukszoekers zijn wij allen, of we nu hier zijn geboren, hierheen zijn gevlucht of hier illegaal verblijven. De vraag is voor welke gelukszoekers van buitenaf we hier als samenleving plaats willen maken en de kosten van de opvang willen betalen, en voor welke niet.
Als gevolg van een uitspraak van de voorzieningenrechter van de Centrale Raad van Beroep zijn gemeenten sinds kort genoodzaakt uitgeprocedeerde asielzoekers voorlopig bed, bad en brood te bieden. Als het aan de staatssecretaris had gelegen was het zo ver niet gekomen. Maar wanneer een Nederlandse rechter spreekt, zo vond Teeven een maand na die gerechtelijke uitspraak, hebben de gemeenten zich daaraan te houden. Nederland is immers een rechtsstaat, betoogde hij. Dus, nee, dit moeten we niet zien als zwichten voor politieke druk van coalitiepartner pvda of andere politieke partijen. Dat Teeven vervolgens de kosten daarvoor gaat betalen, is omdat hij – ook al weer zo lekker rechtsstatelijk geredeneerd – vindt dat de rijksoverheid verantwoordelijk is voor de opvang en de terugkeer van vreemdelingen. Dit is overigens allemaal voorlopig, want het wachten is uiteindelijk op een uitspraak van het Comité van Ministers van de Raad van Europa. Pas als ook dat oordeelt dat iedereen die kwetsbaar is, dus ook uitgeprocedeerde asielzoekers, recht heeft op de meest elementaire levensbehoeften gaat de staatssecretaris samen met het kabinet definitief bepalen wat dit betekent voor het Nederlandse beleid. Daarmee lijkt dan een twistpunt in de coalitie van vvd en pvda opgelost, door ‘Europa’. Of dat goed valt in de samenleving – dat het moet van Europa – valt te betwijfelen.
Uitgeprocedeerd blijft in Teevens ogen overigens uitgeprocedeerd en dan moet je terug naar waar je vandaan bent gekomen. Daar komt wat hem betreft geen verandering in, ook niet als er straks een definitieve uitspraak ligt vanuit de Raad van Europa. Dat vindt coalitiepartner pvda trouwens ook. Daarover verschillen coalitiepartners vvd en pvda dus niet van mening. De pvda vindt echter dat je illegalen om humanitaire redenen niet in de kou kunt laten staan, of in dit geval niet in de kou kunt laten slapen.
Teeven en zijn vvd vrezen echter dat het bieden van bed, bad en brood illegaal verblijf tot in lengte van dagen gaat rekken. Ze zijn bang dat het toch weer hoop geeft op een uiteindelijk legaal verblijf. Daarmee zou het ook een aanzuigende werking kunnen hebben op nieuwe ‘gelukszoekers’. Mensensmokkelaars weten precies in welk land ze het best hun ‘waar’ kunnen afzetten. Het zou wrang zijn, een rechterlijke uitspraak die mensensmokkel naar Nederland bevordert.
Het opvangen van vreemdelingen legt daarnaast ook een druk op de samenleving. Ook daarover verschillen de coalitiepartners niet van mening. Als die druk te groot wordt, neemt de bereidheid tot opvang van echte vluchtelingen in de samenleving af. Zo leidde het bericht dat er niet voldoende huurhuizen zijn voor erkende vluchtelingen vorige week tot gemor over de langere wachttijden die daarvan ook het gevolg zijn voor Nederlanders die in de rij staan voor een huurhuis. Leg dan maar eens uit dat er zelfs belastinggeld moet naar de opvang van mensen die hier niet eens mogen verblijven. Het is voer voor Geert Wilders.
De hamvraag is of bed, bad en brood het terugkeerbeleid, dat beide coalitiepartners dus onderschrijven, gaat frustreren of zal vergemakkelijken. In sociaal-democratische kringen hopen ze dat uitgeprocedeerde asielzoekers door de bbb-opvang alsnog zullen meewerken aan de terugkeerregeling die er is. Het ligt echter niet erg voor de hand dat een ‘gelukszoeker’ zich voor de nachtopvang zal melden als hij weet dat hij daardoor alsnog in het vizier van de overheid komt en richting het terugkeertraject wordt geduwd, ook al zou dat met iets zachtere hand zijn. Omineus is in ieder geval dat de twee uitgeprocedeerde asielzoekers die om de gerechtelijke uitspraak hadden gevraagd, waardoor de gemeenten nu nachtopvang moeten verzorgen, zich niet hebben gemeld op de plek waar ze vervolgens zouden worden opgevangen.
Nachtopvang zonder dat wordt ingezet op terugkeer zorgt voor een vreemde situatie. De ene overheid – gemeente – moet dan blijven opvangen en de andere overheid – de staat – moet daarvoor dan blijven betalen. Dat kan jaren zo doorgaan. Een soort gedoogconstructie. Dat is geen aanlokkelijk perspectief.
De pvda lijkt met hulp van de Raad van Europa dan mogelijk de slag om humanitaire opvang te gaan winnen, het probleem van de onrechtmatig verblijvende vreemdeling is er niet mee opgelost. Een nieuw twistpunt met de vvd dient zich ook al aan: hoe groot moet de druk vanuit de gemeenten zijn op terugkeer van de gelukszoekers?