Omdat ik De Groene altijd voor het slapen lees, ligt er een flinke stapel naast het bed. Aan de overkant van het matras liggen juist vuistdikke boeken, vaak met planeten en vuur op het omslag. Dat komt doordat degene met wie ik het bed deel voor het slapen het liefst vuistdikke boeken met planeten en vuur op het omslag leest. Of eigenlijk is ze niet eens zo dol op die boeken – buiten het bed leest ze meer literatuur dan ik – maar ze brengen haar in de juiste modus om in slaap te kunnen vallen. Of zoiets. Sciencefiction kan dat kennelijk, net als thrillers en detectives.
Ik heb eens een onderzoek gelezen naar de verschillen tussen het mannen- en vrouwenbrein waaruit zou blijken dat het vrouwenbrein een grotere behoefte heeft aan griezelige en spannende lectuur.
Ik vroeg een thrillerschrijfster er laatst naar. Zij kende het onderzoek. ‘De verklaring’, herinnerde ze zich, ‘was dat vrouwen meer geborgenheid en huiselijke warmte nodig hebben. En door het contrast met de wereld in die boeken gaan ze hun eigen veiligheid meer waarderen.’
Het lijkt me nogal ver gezocht. Volgens die lijn zou je gewelddadige oorlogsfilms moeten kijken om daarna vredig te kunnen slapen. Aan de andere kant is het vrouwelijk brein nu eenmaal een instrument vol raadsels. En Aristoteles heeft ook eens zoiets geopperd in z’n catharsistheorie, en als Aristoteles het zegt zal het wel waar zijn.
Beethoven telde elke ochtend zestig koffiebonen uit aan de ontbijttafel. Exact zestig, geen boontje meer of minder mocht er in de maler. Stel je voor: het genie achter de sonate Hammerklavier, de Pastorale en de Missa Solemnis, elke ochtend in de weer met die boontjes. Het lijkt op neurose of bijgeloof, maar waarschijnlijk hielp het hem om zichzelf in de juiste stand te krijgen. Het geduldige uittellen van koffiebonen is een bezwering, een ordening van zijn creatieve uitbarstingen, zijn explosieve natuur. De breinen van vrouwen en genieën zijn instrumenten vol raadsels.
Rond alle eindejaarslijstjes las ik een mooie uitspraak van Umberto Eco: ‘We houden van lijstjes omdat we niet willen sterven.’ Immers: ‘We leven met een grens in zicht, een heel ontmoedigende, vernederende grens: de dood. Dat is de reden waarom we alles waarderen waarvan we denken dat het geen grenzen heeft en daarom ook geen einde.’ Lijstjes zijn een manier om aan de doodsgedachte te ontsnappen. Geldt dat misschien ook voor die koffiebonen, en voor die vuistdikke boeken met planeten en vuur op het omslag?
Ik heb het onderzoek niet kunnen terugvinden, maar viste wel een ander brein-/leesonderzoek op dat afgelopen najaar is uitgevoerd in opdracht van Sony. Een laboratorium in Sussex liet veertig proefpersonen vier genres lezen – thriller, komedie, romantiek en horror – en bekeek de hersenactiviteit hierbij. Thrillers blijken je geconcentreerd te maken, romantische boeken ontspannen het meest. Hoewel dat een open deur lijkt, strookt het totaal niet met wat er bij mij in bed gebeurt. Het onderzoek was dan ook niet onafhankelijk. Het uiteindelijke doel was de verkoop van de Sony Reader te stimuleren: reclame in de travestie van wetenschap.
Sony stelt in het persbericht: ‘Voordat je de Reader openslaat kun je het best eerst nagaan in welke stemming je wilt komen om dan het juiste boek te kiezen. Ongeacht of je wilt kalmeren, ontspannen of je hersenen wilt prikkelen, lezen kan je volgens het onderzoek meeslepen en je gemoedstoestand veranderen.’
De volgende stap is een kleurcode of icoontje aan het boek toevoegen: bed, palmbomenstrand, kantoor of toilet. Je kunt jarenlang aan je romans schaven en polijsten, je schrijft ze in wanhopige, extatische nachten vol doodsangst en verrukking en uiteindelijk eindigen ze allemaal als een stemmingsregulerend achtergronddeuntje uit een apparaatje. Vroeg of laat is de literatuur er alleen nog maar om mensen in een bepaalde stemming te brengen.
Sony en de eReader zullen de literatuur steeds meer decoratief van aard maken, zoals de iPod en Spotify dat al met de muziek hebben gedaan. Ik heb nog elpees en cd’s gekocht waar je verhit mee thuiskwam, en aandachtig naar luisterde. Beethoven door Vladimir Ashkenazy. Nu ik alle uitvoeringen van alle sonates in handbereik heb, is de opwinding geslonken en heb ik de neiging ze als achtergrondstroom te laten spelen.
Onvermijdelijk komt het moment waarop alle ooit geschreven boeken via één apparaat zijn door te lezen, een Spotify-platform voor lezers, die tegen een vast maandbedrag onbeperkt kunnen consumeren.
Ik zette een lijst met random barokmuziek op tijdens het kerstdiner, heb een Glenn Gould-playlist tijdens het autorijden, en deze woorden tik ik bij een muzikaal behangetje van Beethoven-sonates.
Zestig koffiebonen heeft die arme man daar elke ochtend voor moeten uittellen, in doodsangst, maar dat weet niemand meer.