Kaapstad – Een begrafenis is allesbehalve een neutrale gebeurtenis. Emoties kunnen hoog oplopen, en voor je het weet verandert de plechtigheid in een politieke manifestatie. Dit gebeurde vorige week toen de op 87-jarige leeftijd overleden Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsstrijder Ahmed Kathrada in Johannesburg ter aarde werd besteld. De ceremonie veranderde in een anti-Jacob Zuma-protest, met als hoogtepunt het voorlezen van de laatste brief van ‘Uncle Kathy’, die eindigde met de woorden: ‘Vandaag verzoek ik onze president om gehoor te geven aan de wil van het volk en af te treden.’ Zuma kon niets terugzeggen – hij wilde of mocht de ceremonie niet bijwonen.
Nou roepen veel Zuid-Afrikanen, van politici tot zakenlui, al een tijdje om Zuma’s aftreden, maar dat Kathrada met zijn enorme staat van dienst zich bij dit koor schaarde maakte indruk. Kathrada behoorde tot de struggle-aristocratie, met een onbesmet blazoen. Hij doorliep een vergelijkbaar traject als zijn kameraad Mandela. In 1964 werd hij tijdens het Rivonia-proces veroordeeld wegens staatsondermijnende activiteiten, en verbannen naar Robbeneiland, waar hij achttien jaar vastzat, voordat hij naar de Pollsmoor-gevangenis werd overgebracht. In 1989 kwam hij vrij, waarna hij onder meer vijf jaar parlementair adviseur van Mandela was, die in 1994 tot president was gekozen.
De woorden van Kathrada kwamen voor Zuma op een ongelegen moment. Hij had tot verbijstering van velen zijn kundige minister van Financiën ontslagen, nadat hij hem eerst als een kleine jongen had teruggeroepen van een internationale road show die was bedoeld om buitenlandse investeerders te paaien. De Zuid-Afrikaanse rand, net bezig met een mooi herstel, kelderde. Het land probeert ondertussen antwoord te vinden op ontelbare vragen. Is dit het begin van een verkapte dictatuur? Handelde Zuma onder druk van de machtige Indiase Gupta-familie die wordt beschuldigd van staatsinkapseling en die de minister van Financiën als grootste obstakel zag? Zet dit de deur open naar het grote graaien? Of geeft het Zuma, zoals zijn woordvoerder betoogt, gewoon de ruimte om zijn ideeën over ‘radicale economische transformatie’ in praktijk te brengen en hoeven we er verder niks sinisters achter te zoeken? En wat gaat de motie van wantrouwen uithalen, en massaprotest?
Het opmerkelijke is dat Zuma handelde zonder de anc-top in te lichten, waardoor de lang verhulde tweespalt in de partij zich nu als een open wond toont. Wat nu? Begrafenis van een struggle-held – het was veel meer dan dat.