Berlijn – De flitsende billboards staan er al. Op het voormalige niemandsland bij de beroemde East Side Gallery, het laatste stuk overgebleven Muur in Berlijn, verrijst nu de East Side Mall. Als het volgend jaar klaar is, zal het glimmende gebouw het 68ste winkelcentrum van Berlijn zijn – of dan misschien al weer het zeventigste. Het is de weinig verrassende uitkomst van jarenlange discussies over een van de spannendste terreinen van de Duitse hoofdstad. Tot 1989 stonden hier de wachttorens van de ddr, daarna werd het een vrije ruimte voor allerlei creatievelingen en feestvierders. Maar tien jaar geleden besloot het stadsbestuur dat de vrolijke chaos in dit gebied aan de Spree plaats moest maken voor echte grote-stadsambities.

Het resultaat tot nu toe: grauwe kantoorgebouwen van onder andere Mercedes, een leegstaande woontoren, en als toekomstig vlaggenschip dit winkelcentrum in grijs metallic en donker glas. Even slikken is dat als buurtbewoner wel: meer dan een vierde van de volledige oppervlakte aan winkels bestaat in Berlijn inmiddels uit winkelcentra, veel meer dan in een shopping-stad als Londen het geval is. Een gemiddelde Berlijnse mall bevat daarbij steeds dezelfde internationale winkelketens, zoals H&M, ze zien er qua bouwstijl op een paar variaties na volkomen identiek uit, en er zijn er al meerdere waarin winkels wegens gebrek aan klanten moesten sluiten.

Het gevolg is een architectonische tristesse die zelfs in de Berlijnse geschiedenis onbekend is. Na de val van de Muur kreeg Berlijn weliswaar de reputatie een ‘lelijke’ stad te zijn; de architectonische grandeur van Parijs of een pittoreske sfeer van Amsterdam is er afwezig. Maar het was juist die rauwheid van de stad, de littekens van de geschiedenis, die velen aantrok. De tientallen shopping malls kunnen het tegendeel teweegbrengen, schrijft stadsgeograaf Johannes Novy in Die Zeit. Projectontwikkelaars krijgen volgens hem in Berlijn steeds weer vergunningen om nieuwe winkelcentra te bouwen, omdat de politiek dat sinds de hereniging simpelweg als de snelste manier ziet om geld naar de stad te brengen. De winkelcentra zijn niet alleen goedkoop om te bouwen, men hoopt ook dat toeristen er hun geld uitgeven; de toeristencijfers zijn de laatste jaren immers de grote hoop voor de weinig kapitaalkrachtige stad geworden.

Die vlieger zou wel eens niet op kunnen gaan, vreest Novy – en met hem veel stadsbewoners. Want als de huidige hype rond Berlijn afzwakt, blijven alleen de shopping malls over, en die zijn van een lelijkheid waarvoor niemand komt.