Broer en zus, inmiddels vijftigers, kijken er samen op de bank naar. Dat laatste shot – net als die amateurfilmpjes te zien in de documentaire Spoken van Viggo – zou vertederend zijn, ware het niet dat je de man daarvoor hebt leren kennen als de ‘hele gemene vieze harde klootzak’ die hij naar eigen zeggen is. Beroepscrimineel. Kreeg een akkefietje met Klaas Bruinsma voor wie hij hasj per zeiljacht vervoerde. Iedereen doodsbang voor Klaas die pas betaalde als die duizend kilo verkocht was. Hij en zijn maats niet: eerst poen. Kregen ze niet, dus voeren ze met lading en al weer weg. Kreeg hij rare gasten achter zich aan. Moest hij nog raarder gasten inhuren en liep met een legertje Tsjetsjenen rond.
Zo een man dus. Natuurlijk zou over hem nooit een film te maken zijn als hij dat niet zelf wilde; en hij zou dat niet willen als hij zijn beroep nog fulltime uitoefende. Maar hij heeft lang vastgezeten en is chronisch ziek. Zijn ‘geweldige’ leven waarin hij zich alles kon permitteren blijkt achteraf toch niet zo geweldig. Altijd waakzaam, altijd gevaar. Hij wil veranderen. Maar lukt dat? Hij mist de kick. Is dat interessant genoeg voor een film? Het antwoord blijkt ‘ja’, omdat hij om te veranderen wil begrijpen wie hij eigenlijk was voor het mis ging; omdat twee van zijn zussen bereid zijn daaraan mee te werken; omdat er dat verbazende film- en geluidsarchief van de familie is; en vooral, omdat steeds opnieuw dingen anders blijken dan ze lijken.
Het verschijnsel homevideo heeft de professionele filmer een schatkamer van beeldmateriaal te bieden. Menige documentaire wordt ermee verrijkt. Deze opent met een curieus fictiefilmpje van de vader: zijn kinderen spelen, kleine Viggo dwaalt af en hangt met één beentje over de spoorrails. Dan zien we een voorbij denderende trein. Morbide grap voor een vader die zijn kleuter filmt. Dat zoontje zien we prompt daarop als vijftiger, moeilijk lopend. Die is echt een been kwijtgeraakt, denk je even. Dat niet, maar wel heeft hij als kind lang in beugels gelegen en gelopen. Bizar toeval, of zette vader pijnlijke werkelijkheid in ‘lollige’ fictie om?
Vader blijkt de feodale tiran van zijn gezin te zijn geweest, jongens terroriserend, meisjes misbruikend. En toch was hij kennelijk onweerstaanbaar, zelfs voor zijn oudste dochter, die hem na de dood van ‘moesje’ als vrouw diende. En die het gevoel houdt dat ze hem met deze film verraadt. En voor wie hij de verzetsheld blijft die hij niet was. Integendeel. Vader schoot niet alleen hartstochtelijk met de camera maar ook met zijn verzameling geweren. Zoon, die op zoek is naar de gevoelige lieve jongen die hij ooit was, verraadt de oude Adam als hij opdracht tot intimidatie geeft en overtuigd zegt dat je iemand als Holleeder echt in zijn knieën moet schieten: kijken of hij dan nog zo’n grote bek heeft.
In een geweldige scène zie je Viggo’s uiterlijke metamorfose: hij wil een opleiding doen voor psychotherapeut en verruilt spijkerbroek, zwart leren jack en sjekkie voor zwart pak en pijp – de pijp die zijn vader rookte. En oefent de bijbehorende motoriek. Een ziek familiesysteem kan slachtoffers maken die slachtoffers maken. Maar hij wil het anders.
Walther Grotenhuis, Cinta Forger, Spoken van Viggo, NCRV 2Doc, dinsdag 23 december, NPO 2, 23.00 uur
Beeld: Spoken van Viggo, Walter Grotenhuis en Cinta Forger, NCRV 2Doc (NCRV).