Sensatie in Bayreuth: eindelijk een nieuwe productie op de Grüne Hügel die niet leidt tot koppen in de krant omdat ze buitengewoon idioot is (zoals de Ring van 2006) of plat-provocerend, zoals Katharina Wagners Meistersinger in 2007. Integendeel, deze productie roept stormen van enthousiasme op vanwege de intelligente enscenering en de muzikale prestaties. Het betreft Stefan Herheims interpretatie van het Bühnenweihfestspiel Parsifal, dat door de 38-jarige regisseur wordt aangegrepen voor een zwerftocht door de Duitse geschiedenis, van het keizerrijk van Wilhelm II, eind negentiende eeuw, tot de republiek van Bonn in de twintigste. Daarbij is de muziek van Wagner zelf de hevig verlangde Graal, die telkens door de politiek wordt misbruikt (daarover loopt in Bayreuth tegelijkertijd een interessante tentoonstelling). Met veel associatieve droombeelden zet Herheim de geschiedenis neer. De grote finale van het eerste deel wordt een mars in de Eerste Wereldoorlog (‘treu bis zum Tod’); Klingsors tovertuin met de grote verleidingsscène wordt een parabel voor het opkomende nationaal-socialisme – met bloemenmeisjes als revuedanseresjes, en Klingsor als travestiet.
Het geniale van de enscenering is dat de regisseur niet – zoals veel van zijn collega’s – bij de hakenkruisvlag blijft staan, maar in de derde akte de geschiedenis voortzet. Uit de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog (en de tweede akte) ontstaat een nieuwe wereld, die ernaar streeft zich te bevrijden van de schaduwen van het verleden. Als ten slotte in de finale van deel drie, dat zich in de Parlementszaal van de Bondsrepubliek afspeelt, een reusachtige spiegel uit het plafond komt en het publiek bij het woord Erlösung zichzelf ziet, dan heb je werkelijk het gevoel dat de verkrachting van Wagner door de nazi’s overwonnen is, en je als (Duits) publiek Wagner weer kunt horen zonder je schuldig te moeten voelen.
Het premièrepubliek in Bayreuth beloonde de Verlossings-metafoor met fanatieke bijval voor de Noorse regisseur, die door het tijdschrift Opernwelt meteen al tot ‘regisseur van het jaar’ werd uitgeroepen. Terecht. Wat Herheim biedt klopt niet alleen volledig in intellectueel opzicht, maar is ook sensueel totaaltheater. In deze Parsifal zit geen enkele saaie minuut, en dat mag echt een wonder genoemd worden.
Daarbij zorgt een Bayreuth-debutant, dirigent Daniele Gatti, met het Festspielorchester en koor voor een sound die buitengewoon is. De Italiaan is een serieuze concurrent voor de Bayreuther huisgod Christian Thielemann, die dit jaar de Ring dirigeert (overtuigend, maar deels met middelmatige zangers: de uit Amsterdam bekende Linda Watson als Brünnhilde en Albert Dohmen als Wotan, beiden niet op het niveau van De Nederlandse Opera in 2005).
Gatti beschikt met Kwangchul Youn over een bas die balsemend goed zingt en de eindeloze Gurnemanz-monoloog tot een vocale openbaring maakt. Net zo overtuigend waren de klaagzangen van de intens acterende Detlef Roth als Amfortas. Alleen Mihoko Fujimura kreeg, ondanks haar geweldige mezzo-materiaal, de dramatische passages van Kundry niet goed voor elkaar, en ook is haar sensuele verleidster in de tweede akte niet geloofwaardig. Het succes van de enscenering wordt er echter nauwelijks door beïnvloed. Een en ander zal binnenkort op cd verschijnen, als onderdeel van de nieuwe marketingstrategie van de Festspiele, die daarvoor een eigen label zijn begonnen.
De twee andere sensaties van de Festspiel-zomer zijn het debuut in Bayreuth van de Nederlandse Eva-Maria Westbroek, als de meest spectaculaire Sieglinde die je je maar kunt voorstellen. Haar Oh hehrstes Wunder is dermate explosief dat je nu al kunt zeggen dat zij onherroepelijk de internationale top heeft bereikt. Daardoor zal ze voor De Nederlandse Opera onbetaalbaar worden, en ook voor de Reisopera, die haar gevraagd heeft Sieglinde in Enschede te zingen.
Minder explosief, maar net zo verrukkelijk, is Michaela Kaune als Eva in de Meistersinger. Wat een ingetogenheid en stralende hoogte. Ze vergoedt enigszins de verder irritante enscenering, die zoals altijd in Bayreuth voor stormen van boegeroep zorgt. De voorstelling kan dit jaar voor 49 euro als livestream van het internet worden gedownload, en zal ook op dvd verschijnen.

Tentoonstelling Wer ist der Gral? – Geschichte und Wirkung eines Mythos, tot 31 augustus, Markgräflichen Opernhaus Bayreuth (inclusief catalogus). www.bayreuther-festspiele.de; livestream: http://live.bayreuther-festspiele.de