Het vaccineren tegen corona begon laat, kwam langzaam op gang en gaat gepaard met haperende leveringen en veel wijzigingen in wie het eerst aan de beurt komt voor wat velen zien als de verlossende prik in de bovenarm. Maar vorige week waren daar dan toch de eerste cijfers over de vaccinatiegraad. Op de totale bevolking is het nog niet veel: op 23 februari waren bijna achthonderdduizend mensen twee keer geprikt. Omdat vooral de alleroudsten als eerste aan de beurt zijn, heeft het vaccineren al wel een gunstig effect op de besmettingsgraad in de verpleeghuizen.
Dus wordt de vraag steeds dringender of het gevaccineerd zijn straks een rol kan en mag gaan spelen in het verruimen van onze bewegingsvrijheid. Je zou kunnen zeggen: stevenen we af op een vaccinatiesamenleving of een testsamenleving? Welk bewijs geeft ons straks bewegingsvrijheid?
Een vaccinatieplicht zal er in ieder geval niet komen. Laat staan dat iemand onder dwang een spuit in zijn bovenarm krijgt. Ook het versoepelen van maatregelen alleen voor wie al gevaccineerd is, zal niet gebeuren. Dat is een vorm van drang. En over plicht, dwang en drang heeft de Tweede Kamer in november vorig jaar al een af-keurende motie van Geert Wilders aangenomen. Alleen vvd en d66 stemden toen tegen.
Begin vorige maand verliep de stemming over een motie van – wederom – pvv-leider Wilders echter anders. Deze keer vroeg hij aan de regering om ‘te bewerkstelligen dat instellingen en bedrijven een vaccinatiebewijs niet als voorwaarde kunnen stellen voor toegang tot hun diensten en voorzieningen’. Nu stemden niet alleen vvd en d66 tegen, maar ook de fracties van cda, GroenLinks en pvda. De motie werd verworpen.
Naast de pvv zijn het vooral de twee christelijke partijen, ChristenUnie en sgp, die zich verzetten tegen een vaccinatiebewijs, door wie ook gevraagd of gebruikt. Omdat dit al gauw kan leiden tot voordelen voor een gevaccineerde en daarmee toch tot een soort indirecte vaccinatiedrang. En je al dan niet laten vaccineren is voor hen een principiële kwestie: mensen moeten ervoor kunnen kiezen nee te zeggen, om godsdienstige redenen of bijvoorbeeld uit angst voor bijwerkingen.
Deze principiële stellingname laat onverlet dat ook deze partijen aandringen op versoepelingen, ook al denken ze daar onderling verschillend over. Omdat zij het vaccinatiebewijs afwijzen, sturen ze aan op een testsamenleving of een immuunsamenleving. In de eerste mogen alleen mensen met een negatief-testbewijs naar een café, een theatervoorstelling of met trein of vliegtuig op reis. In een immuunsamenleving zou een bewijs moeten worden overlegd dat iemand al corona heeft gehad en daardoor immuun is geworden voor het virus. Ik kan me echter niet voorstellen dat bijvoorbeeld de ChristenUnie het virus wil laten rondgaan om een immuunsamenleving te bereiken. Maar door de vaccinatiebereidheid van anderen kunnen de antivaxxers zelf principieel blijven en zo toch profiteren van een samenleving waarin groepsimmuniteit is ontstaan. Dit blijft een lastige kronkel in het debat.
Terug naar de centrale vraag: welke wordt het, een vaccinatie- of een testsamenleving? Denk even mee met een ‘toekomstig’ praktijkvoorbeeld. Een in Nederland werkende Italiaan wil tijdens de Paasdagen op bezoek bij zijn ouders en boekt een vliegreis naar Rome. Op dit moment vragen de vliegtuigmaatschappijen aan hun reizigers een recente negatieve pcr-test, doen ze kort voor vertrek nog een sneltest en moet na aankomst in een groot aantal landen de reiziger in kwestie in quarantaine, voor tien dagen, tenzij er na vijf dagen opnieuw een negatieve testuitslag is.
In mijn voorbeeld is de Italiaan als hij zijn Rome-vlucht boekt echter al gevaccineerd. Het zou me niet verbazen als hij begint te steigeren wanneer hij zich dan toch nog moet laten testen omdat vaccinatiebewijzen niet gevraagd zouden mogen worden. Ik hoor zijn klacht al: al dat testen is verdomme duurder dan de vlucht zelf – een klacht die je nu al hoort. Het voorbeeld illustreert waarom Wilders geen meerderheid kreeg voor zijn motie die stelde dat een vaccinatiebewijs ook bij bedrijven en instellingen nooit een voorwaarde mag zijn. Toch kreeg d66-lijsttrekker Sigrid Kaag tijdens het rtl-lijsttrekkersdebat kritiek van drie collega-lijsttrekkers op haar voorstel gevaccineerden meer vrijheden te geven. Terwijl hun fracties, vvd, cda en GroenLinks, wel tegen Wilders’ motie hadden gestemd.
Maar een vaccinatiebewijs is niet tegen te houden als steeds meer mensen geprikt zijn. Men zou zich eraan ergeren als de prik niet telt. Bedrijven en instellingen zouden dat overigens ook doen. Evenals landen die het voor hun nationaal inkomen vooral van het toerisme moeten hebben, zoals Griekenland. Niet voor niks wordt in de Europese Unie gewerkt aan een gestandaardiseerd vaccinatiebewijs dat de privacy waarborgt. Afgelopen week was er nog overleg over in de Europese Raad. Oók Mark Rutte liet daar weten niet principieel tegen te zijn. Toch viel hij als vvd-lijsttrekker over Kaags voorstel heen.
Krijgen gevaccineerden in de toekomst dan méér bewegingsvrijheid dan niet-gevaccineerden? Dat is niet de bedoeling. Ook van Kaag niet. Dat zou immers toch drang zijn en daar was en is een Kamermeerderheid tegen. Mensen die om principiële of medische redenen niet gevaccineerd zijn, zullen daarom terecht kunnen in een testsamenleving. Beide bewijzen, het vaccinatiebewijs én een negatief-testbewijs, zullen een rol gaan spelen in de leven-met-corona-samenleving. Het wordt én-én, zoals Kaag zondag voorstelde, beide wat haar betreft gratis. Maar de andere lijsttrekkers deden alsof ze dat én-én niet hoorden.