Telkens als Taiwan hoog Amerikaans bezoek krijgt, begint Beijing te briesen. Zo’n bezoek wordt immers terecht opgevat als steun aan een volgens China illegale regering zonder enig bestaansrecht. De Communistische Partij ziet Taiwan als gekaapt Chinees grondgebied, dat vroeg of laat herenigd zal worden met het moederland. Lange tijd zijn hoge Amerikaanse functionarissen nogal terughoudend geweest met reizen naar Taiwan. Tot 2018. In dat jaar ondertekende president Donald Trump in het kader van zijn anti-Chinese campagne de Taiwan Travel Act, die bezoeken van Amerikanen aan Taiwan en van Taiwanezen aan Amerika wil stimuleren. Sindsdien heeft Taiwan ruim twintig keer hoge Amerikaanse gasten ontvangen. Maar in geen van die gevallen is de Chinese woede zo hoog opgelopen als na het bericht dat de speaker van het Huis van plan is in augustus tijdens een reis naar Japan en Zuidoost-Azië ook Taiwan aan te doen.
Nu is Nancy Pelosi niet de eerste de beste. Ze is na de president en de vice-president de hoogste politieke persoonlijkheid van de Verenigde Staten. Als de bejaarde Joe Biden (79) en vice-president Kamala Harris iets overkomt, neemt de nog bejaardere Pelosi (82) het roer over. Pas één keer eerder heeft een zo hoog geplaatste Amerikaan Taiwan bezocht. In 1997 kwam een van Pelosi’s voorgangers, de Republikein Newt Gingrich, Taiwan zijn steun betuigen. China had een serie raketten richting Taiwan afgeschoten, waarop president Clinton de Amerikaanse spierballen liet zien: twee vliegdekschepen, begeleid door tientallen oorlogsschepen, stoomden op naar het eiland en deden China inbinden.
Militair, economisch en geopolitiek was de Volksrepubliek toen een kabouter vergeleken bij de VS. Intussen is de dwerg een reus geworden. China speelde toen nog op het wereldtoneel een verlegen bijrolletje, nu is het een agressieve hoofdrolspeler. De spanningen tussen Amerika en China zijn de laatste jaren uitgegroeid tot een conflict om de wereldhegemonie. Het wantrouwen tussen de beide grootmachten is nog nooit zo groot geweest als nu.
De kwestie-Taiwan, die even oud is als de 72-jarige Volksrepubliek zelf, is maar een van de vele conflicthaarden. Maar het is wel de gevaarlijkste. De herovering van het eiland staat centraal in de ideeën van partijleider-president Xi Jinping over de ‘verjonging van de Chinese natie’. Keer op keer heeft hij duidelijk gemaakt dat China’s aanspraken onbespreekbaar zijn en dat hij westerse steun aan Taiwan als onduldbare provocatie beschouwt. Want er is maar één China en Taiwan maakt daar deel van uit.
Als iemand van de statuur van Pelosi op visite komt bij de Taiwanese leider Tsai Ing-wen, dan concludeert China dat Washington een stap dichter is gekomen bij de erkenning van Taiwan als onafhankelijk land. Biden mag nog zo vaak beweren dat Amerika vasthoudt aan het één-China-beleid, hij heeft ook al drie keer gezegd dat de VS Taiwan te hulp zullen komen als het door China wordt aangevallen, en vorig jaar zei hij zelfs dat Taiwan een onafhankelijk land is. Telkens moesten zijn medewerkers zich in vele bochten wringen om de wereld te verzekeren dat het Amerikaanse Taiwan-beleid niet was veranderd.
Dit beleid wordt gekenmerkt door wat in het vakjargon ‘strategische ambiguïteit’ heet. Deze geldt sinds Washington in 1979 diplomatieke relaties aanknoopte met de Volksrepubliek en tegelijk die met Taiwan verbrak. Na die omschakeling gingen de Amerikaanse wapenleveranties aan Taiwan echter gewoon door. De commerciële en culturele banden werden aangehaald, en Amerika behield zich het recht voor om Taiwan militair te hulp te komen, maar zonder zich daartoe te verplichten.
Deze tweeslachtige Taiwan Relations Act moest China weerhouden van militaire avonturen, wat tot nu toe is gelukt. Maar met het toenemen van de spanningen en de verheviging van de nieuwe Koude Oorlog hoor je in Amerika steeds meer pleidooien om een eind te maken aan de strategische ambiguïteit. Bidens eigen warrige uitspraken wijzen ook in die richting.
Het voorgenomen bezoek van Pelosi bewijst volgens de Partij dat de Amerikanen China’s vastbeslotenheid over Taiwan schromelijk onderschatten en daarom ook niet zien hoe ernstig de gevolgen van dat bezoek kunnen zijn. Wat heeft zij er eigenlijk mee voor? Haar brevet als verklaarde tegenstander van het Chinese regime hoeft ze niet meer te halen. Dat deed ze al in 1991, toen ze China bezocht en op het Tiananmenplein geen geheim maakte van wat ze dacht over het bloedbad dat daar twee jaar eerder was aangericht. Komt ze nu Taiwan haar solidariteit betuigen op een moment waarop China het eiland militair, economisch en diplomatiek intens bestookt?
Kan zijn. Maar dan is het een los initiatief zonder coördinatie met de Amerikaanse regering. Er is een betere verklaring voor Pelosi’s Taiwanese reisplannen: de dreiging dat de Democraten in de midterm-verkiezingen in november worden ingemaakt. De Republikeinen vinden dat de Democratische regering veel te slap optreedt tegen China. Het Gatestone Institute, een ultra-rechtse denktank waarvan Trumps nationale veiligheidsadviseur John Bolton vijf jaar de leider is geweest, schildert Biden zelfs af als een knechtje van Xi Jinping. Met een bezoek aan Taiwan zou Pelosi zich willen profileren als gepatenteerde China-havik om daardoor de Republikeinse kritiek te smoren en beter te scoren in de komende verkiezingen.
Mike Pompeo, die als Trumps minister van Buitenlandse Zaken alles deed om Amerika op ramkoers met China te brengen, wil graag een politiek graantje meepikken van Pelosi’s Taiwanese stunt. ‘Nancy, ik ga met je mee’, twitterde hij. ‘Ik mag China niet meer in, maar wel het vrijheidslievende Taiwan. See you there!’ Een vooraanstaande parlementariër, de Republikein Michael McCaul, heeft onthuld dat hij en de Democraat Anna Eshoo door Pelosi waren uitgenodigd om samen met haar naar Taiwan te reizen, maar dat ze al andere verplichtingen hadden. Het is de eerste bevestiging dat de reis inderdaad zal plaatsvinden.
President Biden is niet blij met het initiatief van Pelosi. ‘Ik denk dat de militairen denken dat dat op het ogenblik geen goed idee is’, zei hij. Die opmerking suggereerde dat niet het Witte Huis maar het Pentagon het Taiwan-beleid bepaalt. Ze suggereerde ook dat de Amerikaanse generaals bang zijn voor een heftige Chinese militaire reactie op Pelosi’s aanwezigheid in Taiwan en voor een onbeheersbare escalatie van de spanningen. Het effect van Bidens opmerking had dan ook een tegendraads effect. Annulering van haar reis zou onduldbaar zijn, riepen politici en commentatoren in Amerika en Taiwan in koor. De agenda van de speaker van het Huis wordt niet bepaald in Beijing. Amerika zwicht niet voor Chinese dreigementen.
China heeft de VS gewaarschuwd voor ‘serieuze consequenties’ als de reis van Pelosi doorgaat, waaraan Chinese militaire leiders toevoegden dat het leger niet werkeloos zou toezien. Er zijn daarover al allerlei scenario’s in omloop. Chinese militaire vliegtuigen zouden het toestel van Pelosi ‘escorteren’ naar Taiwan, oorlogsschepen zouden naar het eiland varen, jachtvliegtuigen het Taiwanese luchtruim schenden. Het Chinese leger heeft daartoe het volste recht, vindt Beijing, want het gaat om China’s eigen eiland, China’s eigen zee, China’s eigen luchtruim. Het Amerikaanse leger bereidt maatregelen voor die Pelosi op haar trip naar Taiwan moeten beschermen. Dat verklaart vermoedelijk waarom op dit moment een Amerikaans vliegdekschip met bijbehorend eskader onderweg is naar de Taiwanese wateren.
Zowel China als Taiwan trekt de lessen uit de Russische invasie in Oekraïne. Beide landen bereiden zich voor op een Chinese invasie van Taiwan, al lijkt die nog niet voor de deur te staan vanwege de risico’s die zo’n inval zou inhouden voor Xi Jinping. Deze heeft op korte termijn maar één doel: tonen dat hij de sterke man is die nog vele jaren voor China onmisbaar zal zijn. Daarover beslist dit najaar het twintigste partijcongres. Xi’s reactie op de reis van Pelosi moet daarom gespierd zijn, wil hij niet overkomen als een zwakkeling. En hij kan het opvoeren van de spanning rond Taiwan goed gebruiken als nationalistische bliksemafleider van de acute binnenlandse economische en sociale problemen, die een zeldzame protestgolf in beweging hebben gezet.
Afgelopen donderdag hadden Biden en Xi een telefoongesprek van ruim twee uur (inclusief de tijd die de vertaling in beslag nam). Het heeft niets concreets opgeleverd, en een de-escalatie al helemaal niet. Xi waarschuwde Biden om niet met vuur te spelen, anders zou hij er zelf in omkomen. Retoriek? Misschien. Maar niet bepaald de taal die op samenwerking of verzoening wijst. Of, om met de gezaghebbende sinoloog Bill Bishop te spreken: ‘Er zijn gegronde redenen om aan te nemen dat we de gevaarlijkste periode sinds decennia in de Amerikaans-Chinese en de Chinees-Taiwanese relaties tegemoet gaan.’ Misschien is het toch beter de reis van Pelosi maar even uit te stellen.