Toen Churchill tot premier was benoemd, sprak hij het Lagerhuis toe: ‘In deze crisis hoop ik op uw vergeving te mogen rekenen als ik het Huis vandaag niet langdurig toespreek, en ik hoop dat mijn vrienden en collega’s of ex-collega’s die met de politieke reorganisatie te maken krijgen, het gebrek aan ceremonie waarmee we moeten handelen, door de vingers zullen zien.’ En daarop volgden beroemde woorden: ‘Ik verklaar tegenover dit Huis, zoals ik ook verklaard heb tegenover de ministers die aan deze regering gaan deelnemen, dat ik niets anders te bieden heb dan bloed, zweet, tranen en uitputting.’

Grote redenaars bedenken oneliners voor historische momenten. Caesar, 47 jaar voor Christus: ‘Ik kwam, ik zag, ik overwon.’ Kennedy, toen hij in 1961 werd ingehuldigd: ‘Vraag niet wat uw land voor u kan doen maar wat u voor uw land kunt doen.’ Obama, toen hij in januari 2008 de voorverkiezingen had verloren: ‘Yes we can.’ En toen hij in november 2008 de verkiezingen had gewonnen: ‘Yes we can.’

Kennedy’s oneliner maakte hij samen met zijn tekstschrijver Ted Sorensen. De oneliner van Obama wordt toegeschreven aan de legendarische Jon Favreau, maar ik las ook ergens dat dat niet klopt. Favreau heeft in een interview gezegd: ‘Veel mensen denken dat een goede speech wordt bepaald door een aantal rake oneliners. Ik denk dat het begint bij de vraag welk verhaal je wilt overbrengen.’

Onlangs was Favreau’s opvolger Cody Keenan in Nederland. Hij sprak op een communicatiecongres in Nieuwegein. Na vijf jaar toespraken schrijven voor Obama had Keenan in 2013 Favreau opgevolgd als White House Director of Speechwriting. Wat je je daarbij moet voorstellen? Keenan had acht toesprakenschrijvers onder zich! Twee daarvan hielden zich speciaal met buitenlandse kwesties bezig, en twee andere schreven voor Michelle Obama.

Keenan schreef voor de beroemde herdenking van de mars van Selma naar Montgomery: ‘We herdenken hen die liepen opdat wij kunnen rennen. We moeten rennen opdat onze kinderen zullen vliegen. We zullen niet moe worden.’ Op dit moment helpt hij Obama met het schrijven van zijn memoires.

Tijdens zijn verblijf in ons land had Keenan een interview in de NRC. Zijn advies voor een goede toespraak: ‘Hou het persoonlijk, hou het echt, hou het kort. En het belangrijkste: vertel het zoals je het aan een vriend in het café zou vertellen.’ Keenan zoekt het ook niet in de soundbites. Over de acht speechschrijvers onder hem zegt hij: ‘Die schrijvers wilden altijd van die oneliners in hun speech hebben, zoals “Today we change tomorrow.” Ik heb me daar altijd tegen verzet. Ik wilde juist bezuinigen op oneliners.’

‘Today we change tomorrow’ is inderdaad verschrikkelijk. Maar Churchill, Kennedy en juist ook Obama zelf hebben toch bewezen wat een goede oneliner doet. Die vat het idee van de toespraak samen en wordt onthouden. Als het meezit maakt hij daardoor van de toespraak zelf een historische gebeurtenis.

Ik denk dat Keenan waarschuwt voor een gevaar dat bij oneliners steevast op de loer ligt: ze kunnen mislukken. Met het uit zijn mouw geschudde ‘Today we change tomorrow’ geeft hij daar een schitterend voorbeeld van. De uitspraak heeft iets van een vondst, maar hij is bedacht. De geforceerdheid druipt er vanaf. En zo geforceerd als hij is, zo weinigzeggend is hij ook. Het is een sterke maar loze kreet, welbeschouwd. Met het opmerkelijke gevolg dat je er wel even bij stilstaat, maar dat je hem ook snel weer vergeet.

Interessante kwestie: bij welke zeldzame gelegenheid past een oneliner, wat zijn de kenmerken van een geslaagde oneliner, en hoe kom je eraan? Ik ben daar nog niet veel literatuur over tegengekomen.

Trump zei: ‘From this day forward, it’s going to be only America First, America First.’ Wordt dat een blijvertje? Ik twijfel. De interviewer van de NRC vroeg: Wat zou Keenan verbeteren aan Trumps speeches? Het antwoord: ‘Dat is te veel om op te noemen.’ Het is denkbaar, het ligt misschien zelfs voor de hand, dat je dit ‘America first, America first’ op een dag alleen nog in het Vergeetboek tegenkomt. Net als, wanneer we even optimistisch naar de dingen kijken, alle toespraken van Trump. Dan kunnen we Martin Luther King weer aanhalen: ‘Free at last, Free at last, Thank God almighty we are free at last.’