Fransen zijn geen Amerikanen en al zeker geen Engelsen. Ziehier de internationale glans van de overwinning van Emmanuel Macron in de Franse presidentsverkiezingen. Frankrijk is toch anders, hier geen Brexit of Trump. In dit perspectief heeft Macron zelfs een comfortabele zege geboekt. Kwestie van beschaving, zeggen de Fransen. En zo zien veel Fransen het graag.
Maar draait men de overwinning van Macron naar het binnenland, dan wordt de glans meteen dof. Macron won weliswaar overtuigend in de tweede ronde, maar niet omdat hij een president is van alle Fransen. Hij won dankzij de thuisblijvers (die het percentage stemmen op Le Pen nog overtroffen). Het land, de beschaving, redde Macron. Niet andersom.
Na vijf jaar presidentschap is de boy wonder van de Franse politiek nog lang niet geslaagd voor het examen voor president van Frankrijk. Ondanks de successen in de macro-economie, zijn mantel van ‘European Saint’ van de 21ste eeuw en zijn claim op de moraal verenigt hij de Fransen niet. Sterker, hun hang naar revolutie was lang niet zo groot. Macron blijft voor de Fransen toch vooral een premier die doet alsof hij president is. Hoe zit dat?
In 1958, toen de Algerijnse Oorlog dreigde te escaleren tot een Franse burgeroorlog, zag René Coty, de president van de Vierde Republiek, nog maar één uitweg. Hij riep de hulp in van de man die hij omschreef als ‘de meest illustere der Fransen’, de leider van het Franse verzet in de oorlog en het patriottische geweten van la grande nation: Charles de Gaulle. De Gaulle had op dit moment gewacht.
Toen hij in 1946 zijn premierschap van de Vierde Republiek had neergelegd uit onvrede met de in zijn ogen veel te grote macht voor het parlement en de onwil van datzelfde parlement zijn grondwetswijziging (die beoogde meer macht naar de president te schuiven) te omarmen, was hij vertrokken. Daarbij had hij de volgende woorden gebruikt: ‘Als de rampen van de geschiedenis zich weer ontladen op Frankrijks kusten zal het land mij roepen en ben ik klaar om het te dienen.’ In 1958 was het zo ver.
Consequentie van dit alles: de Vijfde Republiek. De Gaulle bracht een scherpe scheiding aan tussen staat en regering. Dit was de manier om het ‘hogere’, het mystieke (de politiek) te scheiden van het profane (de economie en ander beleid). De president van de Vijfde Republiek moet de staat leiden. Dat kan alleen als hij het mystieke verpersoonlijkt. Deze ‘heilige rol’ van de president van de Vijfde Republiek onderscheidt Frankrijk van de andere Europese landen. En zo hoorde het ook volgens De Gaulle.
Maar wie het mystieke wil verpersoonlijken moet de poëzie beheersen. Daarmee zijn we bij het kernvak in het examen van president. In het hoogste politieke ambt draait het om het geven van liefde, aan Frankrijk. Echte liefde zwenkt altijd tussen overrompeling (revolutie) en onbeweeglijkheid. Als er iets gevraagd wordt van een Franse president, dan is het de kunst om deze twee hartstochten tegelijk te communiceren. Deze vorm van poëzie gaat verzetshelden, straatvechters en stakers beter af dan alumni van de ENA (École Nationale d’Administration), zoals Macron. Die laatsten zijn geschikt als premier, maar niet als president.
In deze tijd van oorlog en polarisatie zal Macron moeten bewijzen dat hij via zijn politieke beweging La République en Marche de hoop van zijn stormachtige doorbraak in 2017 kan omzetten naar liefde die technocratie noch aanstellerij mag zijn. Zijn belangrijkste rivaal in deze ultieme test is niet Marine Le Pen, maar de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon, een getergde politieke antiheld, een oude rot van het activisme, een gekend patriot, een geharnaste tegenstander van de ‘Europese grondwet’ en de leider van de revolutionaire beweging La France insoumise (‘Het Frankrijk dat niet buigt’), die het in de eerste ronde net aflegde tegen Le Pen.
In de confrontatie met Mélenchon staat Macron niet sterk. Want voor het kernvak poëzie is Mélenchon al lang geslaagd, en la France profonde voelt zich meer dan ooit verraden door de ‘verlichte verheffers’ uit Parijs. Wat dat betreft is Macrons Frankrijk van nu net het Verenigd Koninkrijk van voor het Brexit-referendum. De Franse parlementsverkiezingen van juni bepalen of Macron nog voor de zomer op bijles moet bij Mélenchon.
