In september 1980 verbleef F. Springer een weekje op Sao Tomé. In zijn reistas zat Tolstojs De dood van Iwan Iljitsj. Dat was geen goede keus voor een hypochonder. De nauwkeurig beschreven kwellingen van het stervende lichaam van Iwan Iljitsj nestelden zich in Springers verbeelding allengs onder de eigen leden. Voor gezondheidsgepieker is Sao Tomé geen geschikte plek.

«Zo’n boek moet je alleen lezen met het telefoonnummer van een vierentwintig uur dienstdoende arts onder handbereik», concludeert Springer in zijn reisdagboek Een glimlach in september. En in het inleidende interview van de bundel Allemaal gelogen waarin dat is opgenomen, herhaalt hij nog eens: «Je moet altijd héél zorgvuldig je reisbibliotheekje samenstellen.» Iwan Iljitsj hoorde daar duidelijk niet bij.

Radiospotjes proberen ons momenteel wijs te maken dat het ideale vakantieboek zich afspeelt op de plek van het verblijf. De scharlaken stad voor Rome, De Golem voor Praag, Ulysses voor Dublin, American Psycho voor New York en Terug naar Oegstgeest waarschijnlijk voor Oegstgeest.

Vooral pocketuitgevers lopen er ieder jaar met hun zomeraanbiedingen op vooruit, met titels als Het Italië-gevoel, Dwars door Groenland, Leesgids Cuba en China reisverhalen. Voor klimmers is er Geen berg te hoog, voor lopers Walking, voor fietsers De wind door je haar en voor lifters Al liftend. Dames worden bediend met Vrouwen op reis, traagreizenden met De stoptrein naar Milaan, ambitieuzen met Ver van hier en pessimisten met Was ik maar thuis gebleven.

Het zijn bijna allemaal verzamelbundels, want de nauwe onderwerpkeuze van deze boekjes krijgt al snel iets claustrofobisch — en dat is iets wat een reisauteur als laatste kan gebruiken. Bovendien laten bundels zich gemakkelijk in hapklare brokken weglezen en tors je bij een tegenvallende auteur niet meteen honderden bladzijden nutteloze bagage mee.

Die gelegenheidsbundeltjes, even luchtig als vakantieliefdes en vermoedelijk even kortlevend, zullen dus wel verkopen. Maar het spotje van de boekhandelaren deugt niet. Want waarom zou de roman die je in Moskou leest zo nodig ook in Moskou moeten spelen? Om ter plekke te controleren of de auteur zijn topografische details wel goed heeft? Of omgekeerd, om aan de hand van de roman de eigen reis in te richten? Of om daardoor pas echt in de lokale stemming te komen?

Betweterigheid, naïviteit of gebrek aan fantasie zijn volgens de Nederlandse boekhandelaren kennelijk de grote ondeugden van een boekenkoper. Hij wil de auteur op onkunde betrappen, hem — omgekeerd — gebruiken als toeristische informatiebron, of — nog erger — als het animeermeisje dat hem het Moskou-gevoel bijbrengt waartoe hij zichzelf op het Rode Plein niet weet op te zwepen.

Met het lezen van literatuur heeft dat niets te maken. Niet omdat romans niets met de realiteit uitstaande hebben, maar omdat ze gaan over een werkelijkheid die anders is en dus verbeeld moet worden. We zitten op een Parijs terras en plotseling met W.F. Hermans in het hoge noorden. We liggen in onze tent en voor we het weten zijn we met Nicolaas Matsier terug in Oud-Zuid.

Wie wil er na een dag vol zadelpijn nog lezen over andere mensen met zadelpijn? Bij het zoveelste noedelgerecht over anderen met Oost-Aziatische verstopping? Willen vrouwen op reis werkelijk alleen lezen over andere vrouwen op reis? Klimmers alleen over andere klimmers, eventueel met dezelfde hoogtevrees?

Misschien heeft de wal allang het schip gekeerd en zitten de fietsverhalen vooral in de rugzakken van de Himalayaklimmers, de erotiekbundels in die van de wandelaars naar Santiago en de verhalen over Cuba in de bagage naar Castricum. Als dat nog escapisme is, dan wel van de meest ironische soort. Lezen om te ontsnappen aan de ontsnapping. Vakantielectuur dient vooral om weg te vluchten uit de vakantie zelf.

Springer had gelijk. Denk goed na over welke boeken je meeneemt, maar zoek de grootst mogelijke contrasten. Naar de VS Max Havelaar en de volledige Proust. Naar Zuid-Afrika Nooit meer slapen en opnieuw Proust. Naar Texel Oorlog en vrede en voor alle zekerheid ook maar Proust. Voor Bangkok volstaat De navolging van Christus.

Alleen De dood van Iwan Iljitsj laat je beter thuis.