Als student werkte ik met enige regelmaat zelf in een boekhandel. Het viel me toen op dat de meeste mensen die een boek kochten nooit precies wisten wat ze wilden hebben.
‘Ik zoek een spannend boek.’
‘Ik wil iets waarbij ik niet hoef na te denken.’
‘Iets romantisch graag, maar niet met seks.’
Zelfs als mensen een uur in de boekwinkel drentelden ‘om iets te zoeken’, kwamen ze na verloop van tijd bij me om te vragen: ‘Welk boek is nu populair?’
In die tijd heb ik een paar grote ‘wendingen’ meegemaakt.
Er was een hoek in de boekwinkel waar je politieke en filosofische boeken kon kopen.
Ik sloeg die boeken vaak open, en kwam dan negen van de tien keer de naam van Karl Marx tegen. Ik praat over het begin van de jaren zeventig.
Maar die politiek-filosofische hoek veranderde en in de jaren tachtig kwamen er op die plek hoe langer hoe meer New Age-boeken te liggen. Spiritualiteit – dat woord – veranderde ook van connotatie. Betekende het eerst een soort snelheid van de geest (‘Ik hou van de spiritualiteit van Shakespeare’), nadien was het een woord dat een vorm van mystieke diepgang moest suggereren, een diepgang die niet precies viel te definiëren want je had het tenslotte over het ‘onzegbare’.
Marx werd weggemediteerd, om zo te zeggen.
Na die spirituele ‘Welle’ kregen we – jaren negentig, begin 21ste eeuw – een enorme aandacht voor filosofie. De populaire filosofie. Er was altijd al een zekere aandacht voor Franse filosofen als Sartre en Camus, maar nu kwamen de Amerikanen, Engelsen en Duitsers opzetten.
In die tijd zag je ook dat de kranten alleen iemand als filosoof aankondigden als hij filosofie had gestudeerd. Aanvankelijk stond dat mal, tegenwoordig zijn we eraan gewend. (Hoewel, ik begrijp het nog steeds niet. De eerste de beste wetenschapper heeft meestal betere, interessantere ideeën en opvattingen dan de zogenaamde filosofen.)
Tegenwoordig neemt de populariteit van de filosofie weer af en zie ik – zeker de afgelopen tien jaar – de politieke geschriften terugkomen. En als ik die nu opensla, kom ik de naam van Marx niet meer tegen maar die van Tocqueville (1805-1859). Een politiek filosoof, socioloog en historicus. Staatsman ook. Kijk je op Wikipedia, dan staat hij daar als de grondlegger van het moderne liberalisme.
Begrijpelijk. De democratie staat onder druk. Ideologieën verwarren ons. We zijn onzeker en verward, en als er dan iemand komt die zegt dat vrijheid en gelijkheid op gespannen voet met elkaar staan en ‘de tirannie van de meerderheid’ ter discussie stelt, dan wil je lezen wat hij nog meer voor denkbeelden had.
Een boekhandel is altijd visionair als het gaat om de maatschappij; je vindt daarin de beschouwingen over de toekomst.
En daarom maak ik me zorgen als ik lees dat boekwinkel en boek aan het verdwijnen zijn.
Ter geruststelling: ik geloof het ook niet.
Lees Tocqueville.