DE HYPOTHEEKRENTE was achteraf gezien een mooie voorbode. Onder druk van de VVD beloofde de PvdA om straks in het regeerakkoord op te nemen dat de hypotheekrente-aftrek ongewijzigd blijft. Als de tekenen niet bedriegen, wordt dat een belangrijk onderdeel van het regeerakkoord van Paars II: vastleggen wat de komende vier jaar niet zal veranderen.
Bolkestein is voor een ‘dichtgetimmerd’ regeerakkoord, waarin zoveel mogelijk geregeld staat, uit angst dat de progressieve bijna-meerderheid in de Kamer het anders steeds op een akkoordje gooit en de regering keer op keer passeert. De progressieve 75 kamerleden van PvdA, D66, GroenLinks en SP kunnen in veel gevallen op steun rekenen van de kleine christelijke partijen (op milieugebied bijvoorbeeld) of van het CDA (op sociaal-economisch gebied).
Bolkestein was vier jaar geleden een groot voorstander van eigen verantwoordelijkheid van de Tweede Kamer, maar nu niet meer. Informateur Klaas de Vries heeft echter al laten weten voor een regeerakkoord te zijn dat veel ruimte laat voor de democratie in de Kamer. Waar is Bolkestein bang voor? Oftewel, waar vallen voor progressief Nederland de komende jaren zaken te doen, louter afgaande op de programma’s?
Defensie krijgt het zwaar te verduren. De PvdA is nog het bescheidendst, met een half miljard aan bezuinigingen. D66 wil een miljard bezuinigen, GroenLinks drie miljard en de SP wil het defensiebudget zelfs halveren. Met een beetje steun van het CDA, dat ‘geen ingrijpende bezuinigingen’ wil maar dus wel wat minder ingrijpende, gaat dat wel lukken.
De fiets daarentegen gaat een gouden tijd tegemoet. Fietspaden, stallingen, fietsvergoedingen, het kan niet op. De vier linkse partijen krijgen hierbij steun van de drie kleine christelijke partijen. De RPF vindt zelfs dat in grootstedelijke gebieden drie kwart van alle kilometers per fiets of openbaar vervoer afgelegd moeten worden.
Het kan niet lang meer duren of de maximumsnelheid voor de auto wordt teruggebracht tot 100 km per uur. Een goede kamermeerderheid van de vier progressieve partijen en RPF en SGP is daar voor. Een meerderheid van PvdA, CDA, D66 en SGP zal de snelheid in woongebieden terugbrengen tot 30 kilometer per uur, alleen stelt het CDA wel als voorwaarde dat zo'n woongebied een kinderrijke buurt moet zijn. De vier progressieve partijen krijgen steun van GPV en RPF bij het duurder maken van de auto. Maar wie weet komt dat zelfs in het regeerakkoord, want D66-minister Wijers vind dat er ‘harde afspraken’ over rekeningrijden gemaakt moeten worden.
Of er de komende vier jaar nog geld wordt gestopt in uitbreiding van het wegennet is de vraag. PvdA'er Ferd Crone beloofde in verkiezingstijd dat er nul gulden naar wegen zal gaan. Hij krijgt steun van GroenLinks, SP, RPF en waarschijnlijk ook de SGP. Maar D66 is onduidelijk, dus een meerderheid tekent zich nog niet af.
De marktwerking op het spoor gaat niet door. Het CDA, GroenLinks en de SP waren al tegen, de PvdA heeft zich er in verkiezingstijd tegen verklaard. Samen goed voor negentig kamerzetels. Het openbaar vervoer gaat trouwens een florissante tijd tegemoet. Er komt in ieder geval een ‘flitstrein’ van Amsterdam naar Groningen en Friesland (PvdA, CDA, D66, RPF en SGP zijn voor) en er worden miljarden geãnvesteerd in het openbaar vervoer (‘light rail’) in de Randstad.
Van de hypotheekrente-aftrek kan Bolkestein het beste een vrije kwestie maken, want afgaande op de programma’s zijn alleen de PvdA, GroenLinks, SP, RPF en SGP voor het beperken van de hypotheekrente-aftrek. Samen goed voor 67 zetels. D66 wil wel de aftrek voor het tweede huis afschaffen.
Ook de legalisering van softdrugs valt de komende vier jaar niet te regelen. De progressieve partijen krijgen op drugsgebied geen steun van de SP, en al helemaal niet van de kleine christelijke partijen of het CDA. D66 is trouwens niet langer voor legalisering maar voor voortzetting van het gedoogbeleid.
Dan ontwikkelingssamenwerking. Hier is een coalitie van PvdA, de kleine christelijke partijen, GroenLinks en SP (samen 69 zetels) voor het ophogen van het budget naar ÇÇn procent van het nationaal inkomen (nu 0,8 procent). De RPF is zelfs voor 1,3 procent. Met steun van wat CDA'ers (het CDA is voor ‘minimaal 0,8 procent’) moet dat lukken - het woord is aan Jacques de Miliano. Hoewel, als de Kamer moet kiezen tussen extra thuiszorg of meer ontwikkelingshulp, wordt het vast het eerste.
De studiebeursgrens van 27 jaar wordt afgeschaft door PvdA, CDA en D66. Trouwens, D66-leider Borst zei in verkiezingstijd dat studenten honderd gulden per maand meer te besteden moeten krijgen, desnoods ten koste van het financieringstekort.
D66 stelt als eis aan Paars II dat de gekozen burgemeester er moet komen. Maar ze staat hierin, samen met de SP, alleen. De PvdA en GroenLinks zijn ervoor dat de gemeenteraad de burgemeester kiest. VVD, CDA en klein-christelijk willen blijven benoemen door de kroon. Als D66 het niet vastlegt in het regeerakkoord, komt dus zelfs de door de gemeenteraad gekozen burgemeester er alleen als er veel zieken zijn bij rechts.
De regionale vliegvelden verliezen dankzij een meerderheid van PvdA, D66, GroenLinks, RPF en SP hun overheidssubsidie en mogen niet uitbreiden.
JUIST BIJ onderwerpen die al sterk gepolitiseerd zijn langs een linksrechtsscheidslijn, zal Bolkestein er alles aan doen om ze in het regeerakkoord ‘af te regelen’. Dat geldt zeker voor Schiphol en de Tweede Maasvlakte. In potentie liggen hier grote mogelijkheden voor de roodgroene kamermeerderheid, inclusief de kleine christelijke partijen. Maar dan zal die meerderheid zich wel al tijdens de opstelling van het regeerakkoord moeten roeren. Anders is dit typisch een gebied waar de toch al niet met veel milieugevoel behepte Wim Kok veel zal weggeven. De programma’s van D66 en PvdA zijn wat dit betreft voer voor tekstanalytici. (PvdA: ‘De Tweede Maasvlakte moet alleen dan aangelegd worden als dat economisch noodzakelijk is en inpasbaar binnen milieu- en natuurvoorwaarden.’ Maar wat zijn die voorwaarden, en wat is economisch noodzakelijk?)
Bij alles wat asielzoekers en de multiculturele samenleving betreft, zal het er om spannen welke kant de kleine christelijke partijen kiezen. De drie partijtjes zijn niet zo dol op de multiculturele samenleving (tegen dubbele nationaliteit, geen geld voor onderwijs in eigen taal en cultuur, tegen islamitische scholen) maar wel voor een ‘humaan’ vreemdelingenbeleid. Van het CDA is juist weer meer steun te verwachten als het gaat om de ‘beleving van de eigen religie en cultuur’, terwijl de christen-democraten bij het asielbeleid met de VVD optrekken.
De actie van de progressieve partijen zal hier trouwens vooral bestaan uit een reactie op de VVD, zo is nu al te voorspellen. Het enige concrete dat het programma van de PvdA biedt, is dat er voldoende opvangmogelijkheden moeten zijn en dat uitgeprocedeerden die buiten hun schuld niet terug kunnen, een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen. D66 wil asielzoekers die hier langer dan een jaar in procedure zijn, automatisch een tijdelijke verblijfsvergunning geven, GroenLinks wil hetzelfde na anderhalf jaar.
AANGEZIEN alle partijen zeggen fors te willen investeren in onderwijs en gezondheidszorg lijkt dit op het eerste gezicht geen speciaal onderwerp voor de progressieve bijna-meerderheid. Toch zullen juist hier links en rechts fors botsen. Als de partijen namelijk een beetje waar willen maken wat ze de afgelopen maanden beloofden (Borst: ‘De komende periode werken we alle wachtlijsten weg’) is er veel meer geld nodig dan ze tot nu toe reserveerden. En dan wordt het kiezen tussen lastenverlichting (cq verlaging van het financieringstekort) of meer geld voor zorg en onderwijs. Als de progressieve partijen kiezen voor het laatste, vinden ze waarschijnlijk zowel het CDA als een deel van de kleine christelijke partijen aan hun zijde.
Erg onduidelijk zijn D66 en PvdA over de vraag of de zorg verder aan de markt moet worden overgelaten, zoals de VVD wil. Dat zelfde geldt voor meer marktwerking in de sociale zekerheid. Maar dankzij het heilzame politiserende werk van de SP kan zich de komende jaren een forse coalitie tegen die marktwerking aftekenen (CDA en klein-christelijk doen dan ook mee). Goede kans ook dat deze partijen elkaar vinden in het uitbouwen van het ziekenfonds tot een grote basisverzekering voor iedereen, zoals Borst in verkiezingstijd bepleitte en waar ook de PvdA voorstander van is.
De progressieve bijna-meerderheid zal het straks vooral moeten hebben van kwesties waar de VVD weliswaar niet voor is, maar ook weer niet dusdanig tegen dat ze een blokkade ervan eist in het regeerakkoord. Dat geldt bijvoorbeeld voor het bevorderen van milieuvriendelijke landbouw en een fors renovatie- en energiebesparingsplan voor woningen. Een meerderheid van de vier progressieve partijen en de RPF wil de bio-industrie aan banden leggen en de biologische landbouw juist stimuleren. Als het aan RPF en PvdA ligt, is over tien jaar tien procent van de Nederlandse landbouw biologisch.
Voorzieningen die het combineren van zorg en betaald werk bevorderen, hoeven geen typisch onderwerp voor links te zijn, maar een forse kamermeerderheid van progressieven en christelijken wil hierin wel veel verder gaan dan de VVD. In hoeverre het CDA en de kleine christelijke partijen meedoen met de progressieven hangt erg af van de gezinsvriendelijke formulering. De Hoop Scheffer deed in verkiezingstijd het voorstel om elke werknemer het recht te geven op drie maanden betaald zorgverlof. De christen-democraten zijn dol op het onderwerp, maar minder dol op samenwerking, zo bleek de afgelopen kabinetsperiode toen GroenLinks met een voorstel kwam over deeltijdwerk.
Minister Melkert zal genoemde partijen ook nodig hebben om van de kinderopvang een basisvoorziening te maken (dat betekent dat iedereen er recht op heeft, maar wel meebetaalt naar inkomen). De VVD is geen fan van dergelijke nieuwe collectieve voorzieningen.
ER IS VOORTS een behoorlijke meerderheid (behalve de vier progressieven ook de kleine christelijke partijen) voor sterke beperking van de huurverhoging.
Het verkleinen van het verschil tussen arm en rijk lijkt misschien het gemakkelijkste onderwerp waarop de progressieve partijen elkaar vinden, maar is het niet. Bij maatregelen tegen armoede en tegen verrijking zal D66 niet snel meedoen. PvdA, SP en GroenLinks zijn hier afhankelijk van steun van het CDA. De christen-democraten zijn niet voor nivellering, maar wel tegen extreme armoe en extreme verrijking, dat is zo'n beetje de marge. Anders dan GroenLinks en de SP wil de PvdA niet het sociaal minimum verhogen, maar wel via belastingverlaging de lagere inkomens tegemoetkomen (wat de PvdA betreft loopt dat tot 65.000 gulden). Dat willen SP en GroenLinks ook wel, maar zij vinden dat het geld opgebracht moet worden door elders belastingverhogingen in te voeren. Kortom, dat wordt nog een heel gesteggel.
En daarmee zijn we aangeland bij het nieuwe belastingstelsel. Net als infrastructuur een gepolitiseerd onderwerp, en in dit geval hebben zowel Bolkestein als Kok er belang bij om het te regelen in het regeerakkoord, omdat de uitkomst van een gevecht in de Kamer ongewis is. Wat doet D66, wat doen CDA en klein-christelijken?
In verkiezingstijd heeft de PvdA zich laten verleiden tot forse uitspraken over het aanpakken van mensen die ‘geld met geld maken’. Zo wil de PvdA een heffing van vier procent op alle vermogen (ongeacht het rendement), terwijl in het belastingplan van Zalm/Vermeend nog sprake was van ÇÇn procent. Ook is de PvdA voor een vaste belastingkorting voor iedereen, ter vervanging van de belastingvrije som waarvan de hoogste inkomens veel meer voordeel hebben dan lagere inkomens. Opnieuw vormen D66 en het CDA de onzekere factoren.
Op de VVD na prediken alle partijen een verdere vergroening van het belastingstelsel (meer belasting op milieuvervuiling, minder op arbeid), maar de vraag is wat er gebeurt als het concreter wordt.
\
En tenslotte is er nog Europa. De euro en de Emu komen er, en daarmee is voor de VVD Europa af. De progressieven kunnen samen met het CDA hameren op een Europees werkgelegenheids- en sociaal beleid en het dichten van het democratisch gat.
VEEL, HEEL VEEL zal afhangen van de financi‰le kaders die straks vastgelegd worden in een regeerakkoord. Want zelfs als het regeerakkoord niet wordt ‘dichtgetimmerd’, begint de progressieve bijna-meerderheid niets als de afspraken over financieringstekort, staatsschuld en lastenverlichting te streng zijn. De CEC, een commissie van de hoogste ambtenaren op sociaal-economisch gebied, deed begin deze week al haar traditionele (en zoals altijd voortijdig uitgelekte) duit in het zakje. Het financieringstekort moet nog verder terug dan de VVD wil, namelijk naar 0,8 procent, vindt de CEC. De progressieve partijen hebben niet zo'n ambtenarenclub die het voor ze opneemt.