Van telex en klungelige faxmachines naar Chatbots, Twitter en Google Hangout; wie de overgang van analoog naar digitaal meemaakt, beseft dat zijn leven onderdeel uitmaakt van de digitale revolutie. Een revolutie die misschien wel complexer is dan we denken. Met digitale toepassingen als algoritmes, nanotechnologie en robotica worden we uitgedaagd te reflecteren op een nieuwe realiteit. We zien een creatieve industrie opkomen rondom de ontwikkeling van technologie. Innovaties volgen elkaar op. Non-stop duwt de technologie ons verder de toekomst in. En wie denkt daar rust en harmonie te vinden, heeft het mis. Ons leven bevindt zich in permanente staat van verandering. We worden meegesleurd en ondergedompeld in de stromende data; vloeibaar en ongrijpbaar is de digitale materie. Een overvloed aan informatie stort zich over ons uit. De anarchie van teksten en beelden, beeldbanken en applicaties is een geschenk uit de hemel die de hedendaagse kunstenaar voorziet van een rijk en verrassend palet aan nieuwe materialen.
Vroeger schilderden kunstenaars wolken en landschappen omdat ze dat in hun omgeving zagen, tegenwoordig bestaat hun omgeving uit pixels en data. De traditionele kunstenaarsmaterialen maken plaats voor de snapshots uit de smartphone, clipjes van YouTube en Google Images. Beeldmakers vermengen gevonden en historische stijlen. De toenemende rekenkracht van de computer zorgt voor beelden met veel meer details. Het digitale jargon zit vol ornamenten en beeldlagen, en de oppervlakte wordt maximaal gevuld. We worden omgeven door computers, digitale interfaces en internet. Maar er ontstaat nieuwe aandacht voor het materiële object; de pixels ontworstelen zich van het scherm en nestelen zich in onze leefomgeving. De artistieke internetgeneratie vertaalt het digitale universum naar een wereld van tastbare objecten, materialen en omgevingen. Er ontstaat een geheel nieuwe esthetiek met een eigen vocabulaire.
We staan aan het begin van een universele informatiesamenleving vol visuele complexiteit. Tot voor kort behoorden de beelden toe aan het domein van de professionele kunstenaars, maar inmiddels zijn ze van iedereen. Door het massale gebruik van grafische software en goedkope camera’s raakt de professionele kunstwereld uit balans. Beelden worden voortdurend rondgepompt door de communicerende massa. Kunst en design democratiseren en komen daarmee uit het isolement. We kopiëren, hergebruiken, remixen en bewerken de beelden uit de media en iconen uit de kunst. Klassieke beelden worden bevrijd van claims en de strijd om het intellectueel eigendom wordt gevoerd of omzeild. Traditie maakt plaats voor experiment en strategie.
De jonge beeldmakers bewegen zich door de bestaande structuren, pikken hier en daar nog een graantje mee van de gevestigde orde, maar bouwen vooral aan de nieuwe culturele netwerken en platforms van de 21ste eeuw. Ze zijn internationaal georiënteerd, anti-disciplinair en vinden zelf een weg naar het grote geld; ze zijn niet per se politiek, soms zelfs opportunistisch, maar vol bezieling en optimisme. De nieuwe makers zijn gefascineerd door deze rumoerige tijd, waar de spanning stijgt tussen mensen en systemen, en de vele andere vraagstukken die de digitale revolutie met zich meebrengt. Zo verkennen zij bijvoorbeeld, in vorm en thematiek, de ethische dilemma’s rondom privacy en de esthetische mogelijkheden van het digitale landschap. Aan de basis van deze nieuwe generatie ligt een digitale revolutie die al zo’n 25 jaar aan de gang is. Maar wie zijn de professionele kunstenaars van vandaag, nu iedere burger ook een hoofdrol speelt in de beeldcultuur?
De term Born Digital wordt gebruikt voor alles wat digitaal is van oorsprong, dus elk beeld, elk object of elke verschijning, menselijk of niet menselijk. Het is een term die vooral wordt gebruikt in de context van cultureel erfgoed om aan te geven dat een (digitaal) beeld nooit een fysieke verschijning heeft gehad en is ontstaan vanuit de computer. Maar Born Digital is ook een term die aansluit op een meer ethische kwestie over de invloed van smart technologies en bio- of neurotechnologie op het functioneren van de mens en zijn omgeving. Zo is het nu mogelijk dingen in onze omgeving via smart technologies te voorzien van emoties en gedrag en kunnen we via bio- en neurotechnologie invloed uitoefenen op het groeiproces van levende wezens en zelfs van onze hersenen. De actuele discussie in hoeverre robots het werk van mensen gaan overnemen en of ze een emotionele band met ons kunnen opbouwen, is daar een voorbeeld van.
Born Digital is de titel van deze publicatie die hoort bij de tentoonstelling die gedurende een half jaar te zien is in MOTI, Museum of the Image, Breda. De generatie born digital-kunstenaars is geboren in de jaren tachtig waarin de Berlijnse Muur omviel en de Koude Oorlog eindigde, of in de jaren negentig waarin het world wide web visueel werd. Ze werden zich bewust van hun aanwezigheid na de aanslag in 2001 op de Twin Towers in New York. Ze hangen nu rond in de technosfeer, ze gaan hun eigen gang en gebruiken de social media-platforms om hun identiteit vorm te geven. De jonge beeldmakers speculeren op een toekomst die het midden houdt tussen realiteit en fictie. Ze presenteren een haarscherpe fantasiewereld die de oneffenheden van de systeemwereld omzet in een fascinerende nieuwe esthetiek die hoort bij de digitale-mediamaatschappij. In deze bijlage wordt de eerste generatie toonaangevende born digital-kunstenaars aan u voorgesteld die in Nederland wonen, werken of zijn opgeleid, en krijgen we een beeld van hun leefwereld.
Mieke Gerritzen is directeur van het MOTI, Museum of the Image
Beeld: Het project Face Value (Simone C. Niquille).