Standpunt van een kunstenaar die kluisters afwijst. Maar niet toevallig komt in een van de vroegste dramaproducties over het migrantenlot (het mooie Turkse aarde, Hollandse bodem) Leyla’s probleem al voor. Zoals we het later ontmoeten in Pleidooi, in Zembla, in reportage en documentaire, in praatprogramma en in het ergste geval politiebericht. Per keer verschilt de afloop, maar meestal heeft die iets tragisch doordat het conflict tussen vrijheid en gebondenheid een prijs vraagt, ongeacht de gekozen weg. Ook daar waar zelfbewuste meiden kiezen voor een traditioneel huwelijk met iemand die ze nauwelijks of niet kennen (zoals in de recente documentaire Liever een van daar) zie je buien hangen. Die zijn er natuurlijk boven ieders hoofd, maar toch speelt hier specifieke problematiek die steeds terugkeert, hoe graag je haar ook cultuurrelativistisch zou omzeilen. Dat deden Jan Eilander en Mijke de Jong bepaald niet in hun Vara-film Lieve Aisja. Door de dood van vader keert een gezin terug naar Marokko. De overgang van Rotterdam naar dorp wordt voor Aisja tot hel: oom ontneemt haar alle vrijheid en moeder kijkt machteloos toe. Grote broer helpt haar uit de nachtmerrie naar Nederland te vluchten: happy end. Knap gemaakt en ideologisch tien jaar geleden nog ondenkbaar. Zouden critici beweren dat dit een wel erg Europa-centrische benadering is, bij De dag, de nacht & het duisterwordt dat alleen al lastig vanwege de herkomst van de scenariste. Die geeft een genadeloos beeld van roddel, dubbele moraal, tot elke prijs te vermijden gezichtsverlies. ‘Schijnheilige mafkezen’, noemt de jonge fotograaf van Marokkaanse afkomst zijn landgenoten en gezien zijn positieve rol meen je de stem van de scenariste te horen. Zo genadeloos dat de NPS ervan schrok. Volgens hun persbericht blijft de band tussen Leyla en haar ouders ‘liefdevol en sterk’. Maar het laatste dat wij zien is hoe vader Leyla afrost, zich beklagend over het feit dat hij zich nergens meer kan vertonen en dat Leyla moeder van zich afstoot. Bij de aftiteling klinken de fluisteringen over het schandaal dat hen voorgoed zal isoleren: van de groep en van elkaar. Prachtig gespeeld en gefilmd. Dat geldt wat minder voor een ander ‘minderheden’-spel uit de reeks: Jan Willem Goes Bijlmer van Larry Jackson en Elbert van Strien. Daar staan de charme van gein en het breken met naturalisme tegenover. Jan Willem, zwart adoptiekind van chique ouders, wil het liefst onzichtbaar (lees: wit) worden. Hij belandt in de Bijlmer waar een tovenares hem in contact met zijn voorvaders brengt en met zijn moeder die in Afrika nog elke avond voor hem zingt. Door die confrontatie met zijn roots kan hij pas echt iemand worden - zeggen de makers. Mij te metafysisch maar toch een verrassend avontuur. Mooi en well-made is Gekruiste vingers, scenario en regie van Simone van Dusseldorp. Vriendschap tussen tienervriendinnen onder druk wanneer een derde meisje in het spel komt. Subtiel gedaan en wonderbaarlijk goed gespeeld door die jonkies, amateurs immers. + Girls, girls, girls. Jonge allochtone vrouwen over kleur, cultuur en carrière. Mooie portretten waarin naast lasten ook lusten. NPS, zondag, 16.29 uur, Nederland 3. + Geel. In Zeeman met boeken was Jacobine Geel een waardevol panellid. Nu ontvangt ze zelf ‘denkers en dichters’. Waarschijnlijk dus de moeite waard. Ikon, donderdag 21.53 uur, Nederland 1.