São Paulo - Duizenden mensen werkten mee aan de bouw van het Maracanã Stadion in Rio de Janeiro, het grootste van zijn tijd. ‘We worden wereldkampioen’, zinderde er in 1950 door het land. Kranten werden al vóór de finale gedrukt met de kampioenstitel voetbal, behaald in eigen land.
De kater was volledig toen Uruguay Brazilië met 2-1 versloeg. Nelson Rodrigues, de grootste dramaturg en schrijver van Brazilië (1912-1980), verwoordde het drama acht jaar later als volgt: ‘Dit is de waarheid, vrienden: sinds 1950 is ons voetbal angstig om in zichzelf te geloven. De nederlaag tegen Uruguay, in de laatste veldslag, laat ons nog altijd lijden, in het gezicht en in de ziel van iedere Braziliaan.’
De nederlaag had het ‘vuilnisbakkenrascomplex’ onder de Brazilianen doen oplaaien, term bedacht door de toneelschrijver en meester van de oneliners Rodrigues. ‘Ik versta onder het begrip “vuilnisbakkenrascomplex” de manier waarop de Brazilianen zich - vrijwillig - inferieur opstellen tegenover de rest van de wereld. Dat gebeurt in alle sectoren en, vooral, in het voetbal’, schreef Rodrigues aan de vooravond van het WK in Zweden in 1958.
Het gebrek aan eigenwaarde waarmee de Brazilianen zich zo vaak als inferieur opstellen tegenover met name Europa is tot op de dag van vandaag herkenbaar. Het minderwaardigheidsgevoel gaat terug naar het koloniale verleden, toen zwarte slaven zich vermengden met blanke meesters. Een kinderboekenschrijver als Monteiro Lobato (1882-1942) stelde dat deze rassenvermenging de wortel was van alle kwaad. Niet voor niets kregen de twee zwarte spelers van het elftal van 1950 de schuld van de nederlaag.
Maar zoals alles in Brazilië is ook de eigen identiteit paradoxaal. In 1958 won Brazilië met een spectaculaire uitslag van 5-2 van de Zweden, zijn eerste WK-titel. De twee helden waren de zeventienjarige - zwarte - Pelé en de krombenige Garrincha, met overduidelijk indianenbloed in zijn aderen.
Sindsdien zijn de Brazilianen waar het om voetbal gaat één volk. Een overmaat aan vertrouwen, gebaseerd op de vier titels die volgden na het WK in Zweden, heeft de Brazilianen een superieur air gegeven. Er mag hooguit onderling worden gemopperd over het tegenvallende spel van de laatste jaren.
Anno 2011 wordt in twaalf steden gebouwd aan de stadions voor het WK van 2014. Brazilië is een economisch lichtpuntje in crisistijden. Onderzoek onder drieduizend jongeren tussen de 18 en 24 wees uit dat 89 procent er trots op is Braziliaan te zijn. En men gaat ervan uit dat de zesde wereldtitel wordt veroverd.