Broers en zussen

In deze rubriek wordt normaliter vooruitgekeken. Deze keer niet, want het indrukwekkende De Indische rekening kwam te laat beschikbaar. Het verdient bespreking. Ik zag deel 1.

Het is eventjes een outcoming van Hans Goedkoop. Insulinde-roots speelden lang nauwelijks een rol, ook al doordat zijn uiterlijk ze niet zichtbaar maakt, maar met het ouder worden verandert dat. Zijn individuele ervaring van opborrelend verleden staat voor een collectieve ontwikkeling van ‘verdringen en vergeten’ naar ‘onder ogen zien’. Dat laatste is nog altijd onvoldoende gebeurd en het programma wil een volgende stap zetten op een lange weg die in 1969 begon met het tv-optreden van Joop Hueting die de term ‘oorlogsmisdaden’ gebruikte. Na die bekentenis over Nederlandse wandaden schreeuwden bepaald niet louter oud-strijders moord en brand. Indië-vrijwilliger Bert Hofman (‘we gingen voor avontuur, niet uit vaderlandsliefde’) noemt hem ‘die idioot’. Want landverrader.

Recent zijn grote stappen gezet op weg naar beseffen, erkennen, Bewältigung: Limpach, Van Reybrouck, Verbraak, Taihuttu. Aanleiding tot De Indische rekening is een rapport over de onafhankelijkheidsoorlog dat deze week verschijnt. Kom vanavond met verhalen blijft historische noodzaak voor ons allen, persoonlijke noodzaak voor betrokkenen en ze vormen inderdaad de kracht van De Indische rekening. Zelfs wie denkt veel te weten wordt toch regelmatig verrast door indrukwekkende getuigenissen, en tegelijk door nog sterker besef van omvang en diepte van opgelopen trauma’s – nu al generaties doorgegeven. Behandeld worden de aanpassing tegen de klippen op door Indo’s, die dáár Nederlander waren en hier geminacht werden. De term ‘repatriant’ (terug naar het vaderland) is op allerlei manieren een gotspe. Het gaat over Molukkers die ‘tijdelijk’ kwamen en eenmaal hier prompt werden ontslagen als de militairen die ze waren, en die niet terug konden. Dat bij hen vaak keihard werd opgevoed kwam mede door ptss van verraden, geknakte mannen.

Van wie sommigen ook niet al hun kinderen hadden mogen meenemen, vertelt Saar Letsoin. Voor haar moeder nog erger omdat verdringende vader haar verbood erover te praten. Saar ontdekte pas op haar veertiende het bestaan van broer en zussen. Die kropen letterlijk naar het vliegtuig waarin hun ouders terugkeerden: de ware repatriëring. Anis de Fretes nam zijn zoontje mee bij een rondleiding door Westerbork. ‘Daar stond onze barak’, wees hij. Tot verbijstering van medebezoekers: hoe kon een Aziaat in een joods concentratiekamp hebben gezeten? Maar ja, het was na de oorlog en heette toen Schattenberg. Onbekender is zijn relaas over gewelddadige confrontaties daar in de jaren zestig tussen radicale bewoners die het administratiegebouw bezetten en een meerderheid die dat uiteindelijk niet pikte. Traumatische herinneringen.

Of neem singer-songwriter Wouter Muller, zoon van een knil-officier, die Indisch leven en lijden fraai tot liederen maakt. Zijn ouders gingen uit elkaar door het trauma van terugkeer. Vader naar de VS. Hij wilde zijn zonen over laten komen om echte mannen te worden in het leger. Terwijl Wouter hier als zeventienjarige juist actief was in de Vietnamprotesten. Anekdotes, maar ook zoveel meer. In deel 2 begint het ‘tegels lichten’.