Meestal waren het Israëlische kogels die de cameramensen om de oren vlogen in Gaza Stad. Het IDF (het Israëlische leger) heeft al geruime tijd geleden journalisten vogelvrij verklaard. Wie de Gazastrook binnen gaat, moet een verklaring ondertekenen dat het IDF niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor verwondingen of zelfs de dood. Afgelopen dinsdag echter kwam een Reuters-cameraploeg terecht in een barrage van Palestijns kalasjnikov-vuur. De ploeg filmde de ontvoering van twee medewerkers van de Verenigde Naties door een groep gewapende en gemaskerde mannen. Op de tv-beelden is te zien hoe de VN-terreinwagen met het tweetal achterin door een van de kidnappers haastig vanuit een smalle straat een poort wordt binnengereden. Dan grijpt een eveneens gemaskerde eenheid van de Palestijnse politie in. Ze openen het vuur. Kogels boren zich in de banden van de wagen en slaan gaten in de spatborden. De kidnappers schieten terug. De politie krijgt de auto te pakken. Leeg. De eenheid zet de zoektocht voort en vindt de VN’ers, die onder een spervuur van automatische geweren worden afgevoerd. Een zeldzaam inkijkje in de anarchie die de Gazastrook overspoelt.

Op 17 augustus begint Israël met de ge dwongen ontruiming van de vier joodse nederzettingen in de Gazastrook, die het sinds 1967 bezet houdt. Ook drie kleine nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever zullen worden ontruimd. Tot die tijd krijgen de kolonisten de gelegenheid het gebied vrijwillig te verlaten. Wie blijft zal desnoods met geweld door het IDF naar Israël worden gebracht. De naderende uitvoering van het plan, dat al meer dan een jaar op tafel ligt, leidt tot onrust in Israël en tot regelrechte anarchie in de door de Palestijnse Autoriteit gecontroleerde delen van Gaza.

De Palestijnse president Mahmoud Abbas probeert al enige tijd de verschillende gewapende facties onder controle te krijgen. Als de Israëlische ontruiming van de Gazastrook leidt tot een toename van de raket- en mortier beschietingen door terroristen, dan is het Is raëlische leger in een mum van tijd terug. Het IDF blijft ook na de ontruiming de grenzen, de kustwateren en het luchtruim controleren.

Abbas’ veiligheidstroepen hebben sinds half juli de confrontatie gezocht met vooral Hamas, dat regelmatig raketten afvuurde op Israëlische nederzettingen in Gaza en op Israëlische steden. De veiligheidstroepen zijn nu bezig met het laatste stadium van de operatie: het hardhandig tegemoettreden van strijders die weigeren zich te ontwapenen en zich onder controle te stellen van het centrale gezag in Gaza. Dat wordt in de praktijk gevormd door Al-Fatah, de machtige PLO-vleugel waar Abbas en wijlen Arafat uit afkomstig zijn. Maar de Al-Aqsa Martelaars brigades, de Islamitische Jihad en zeker het machtige Hamas zijn niet bereid zonder slag of stoot hun militaire macht uit handen te geven. Het verarmde en kapotgebombardeerde Gaza, met zijn drieënhalf miljoen inwoners een van de dichtstbevolkte gebieden op aarde, wordt geteisterd door vuurgevechten tussen gewapende strijders en veiligheidstroepen.

De ontvoering van dinsdag werd waarschijnlijk uitgevoerd door strijders van de Al-Aqsa Martelaarsbrigade, die voortkomt uit Al-Fatah en in tegenstelling tot Hamas en de Islamitische Jihad niet religieus maar vooral nationalistisch geïnspireerd is. President en Fatah-voorman Abbas is echter vastberaden ook hun de pas af te snijden. Een dag eerder werd Sulaiman al-Fara gearresteerd, een van de Al-Aqsa-leiders. Waarschijnlijk moesten de VN’ers, een Zweedse vrouw en een Britse man, dienen als ruilmiddel. Het was de derde keer in korte tijd dat buitenlanders werden ontvoerd.

De ontvoeringspraktijk werd in gang gezet door Mahmoud Nashbat, de Robin Hood van Gaza. Twee jaar geleden stichtte hij een militie die bekend staat als de Jenin Martelaarsbrigade. Er wordt gezegd dat hij eens eigenhandig twee Israëlische tanks uitschakelde. Bovendien is hij gevierd om zijn harde strijd tegen corruptie. Een jaar geleden ontvoerden zijn mannen de toenmalige politiechef Ghazi Jabali. Nashbat dwong hem op een video-opname zijn corruptie te bekennen. Arafat probeerde Jabali vrij te krijgen. Nashbat stemde toe op voorwaarde dat Jabali ontslagen zou worden. Dat gebeurde en Nashbats heldenstatus was een feit. Twee we ken terug voerde hij hetzelfde staaltje nog eens op. Nu ontvoerde hij Jihad Abed, een hoge militaire inlichtingenfunctionaris. Op nieuw dwong hij een bekentenis af, ditmaal van corruptie, diefstal en seksueel misbruik van vrouwen. Abed maakt echter deel uit van een machtige Palestijnse clan. Die sloeg terug door twee VN’ers van de straat te plukken. Pas na enorme druk op de Robin Hood van Gaza liet hij Abed gaan en werden de VN’ers vrijgelaten.

De schietpartijen en ontvoeringen tonen hoe precair de situatie in Gaza is. Het wemelt er van de gewapende milities die doorgaans gelieerd zijn aan politieke facties en wortelen in trotse familieclans. Het zal voor Abbas een hele toer worden om te voorkomen dat men elkaar op grote schaal in de haren vliegt. In 2003 lukte het hem nog de milities te binden aan een wapenstilstand. Maar na een Israëlische aanslag op een Hamas-leider werd die verbroken. Nu ligt een burgeroorlog op de loer.

Effectief centraal gezag ontbreekt in Gaza. Uit een onderzoek van het onafhankelijke Strategic Assessment Initiative, deels bekostigd met Nederlands geld, blijkt dat Abbas’ politiemacht onvoldoende is uitgerust. Er is één wapen op vier agenten, nauwelijks munitie en er is een gebrek aan terreinwagens. De explosievenopruimingsdienst moet het stellen zonder speciale apparatuur om granaten en booby traps onschadelijk te maken. Volgens het rapport zijn de meeste andere facties en zeker Hamas, de Islamitische Jihad en de Al-Aqsa Martelaarsbrigades, beter bewapend dan de veiligheidstroepen. Dat klopt met de waarneming van journalisten in Gaza, die vaststelden dat de veiligheidstroepen er in de gevechten vaak slecht van afkwamen.

Het is een gotspe dat Israël zegt zich zorgen te maken over de toestand van de Palestijnse veiligheidstroepen. Het rapport stelt vast wat iedereen al weet: de reden van hun zwakheid is gelegen in de Israëlische aanvallen sinds het uitbreken van de tweede intifada in september 2000. Daarbij werden politiebureaus, opslagplaatsen en materieel van de Palestijnse Autoriteit vernietigd. Israël geeft de Europese Unie nog altijd geen toestemming de Palestijnse Autoriteit afdoende te trainen en bewapenen om de milities te lijf te gaan. Was dat wel het geval, dan zouden de Palestijnen wellicht meer waarde hechten aan de bijzondere fatwa die afgelopen week werd uitgevaardigd door sjeik Jamal al-Bawatna. Hij verkondigde dat het een goddeloze daad zou zijn tijdens de terugtrekking te schieten op Israëlische soldaten en kolonisten. Het is voor het eerst dat een in vloedrijk islamitisch geestelijke geweld tegen Israëliërs afwijst uit naam van God. «Iedereen die de aftocht van de bezetters vertraagt of hun bestaan op islamitische bodem verlengt, pleegt een misdaad volgens de islamitische wet», sprak de sjeik. Maar nu Abbas de middelen ontbeert om zijn wil op te leggen aan de milities, wordt sjeik Al-Bawatna gezien als een pion van Al-Fatah. En inderdaad: hij is be noemd door de Palestijnse Autoriteit en ontvangt daarvan ook een salaris. De verwachting is dat Hamas en de overige strijdgroepen hun «eigen» sjeiks zullen raadplegen. Het laat zich raden wat hun advies aan de gelovigen zal zijn.

De oprit van de weg naar vrede blijkt bezaaid met mijnen. Ook in Israël leidt de naderende terugtocht tot commotie en ge weld. Niemand ligt er wakker van dat minister van Financiën en ex-premier Benjamin Netanjahoe maandag wegens de terugtrekking aftrad. Die zinloze exercitie wordt gezien als een vuig machtsspel. Volgens de grootste Israëlische krant, Yedioth Aharonot, steunt een meerderheid van 55 procent de terugtrekking. Maar het aantal fervente tegenstanders ligt nog altijd op 39 procent. Dat sommigen bereid zijn elk middel, ook terreur, aan te wenden om de terugtrekking tegen te gaan, bleek vorige week donderdag.

Die dag trok de negentienjarige Eden Natan Zaada zijn IDF-uniform aan en stapte op de bus naar het Israëlische stadje Shfaram, waar veel Arabieren wonen. Hij droeg zijn keppeltje, zodat zijn orthodoxe lokken goed zichtbaar waren. Om zijn automatische geweer was een oranje lint gebonden, de kleur van de kolonisten. Na een discussie met de buschauffeur, die zich afvroeg of deze gelovige joodse soldaat wel de bus naar de juiste bestemming had genomen, schoot hij zijn wapen leeg op de Arabische passagiers. Hij doodde er vier, waar onder twee zussen, voordat hij zelf door een toegestroomde menigte Arabieren werd doodgeslagen. Zaada’s daad liet aan duidelijkheid niets te wensen over, ook al zat hij in de verkeerde bus, want in Shfaram leven vooral christelijke Arabieren die er in 1948-1949 voor kozen niet te vluchten voor de joodse troepen van de Haganah en de (terroristische) Irgun.

Op de dag van de begrafenis van de slacht offers trokken tweeduizend ordetroepen zich samen in de nabijheid van het stadje. In 2000 scheelde het een haar of de Israëlische Arabieren, die ongeveer twintig procent van de bevolking uitmaken en met protesten de tweede intifada steunden, waren in opstand gekomen. Door hardhandig politieoptreden kwamen toen dertien Israëlische Arabieren om. Nu bleef het rustig.

De aanslag beantwoordde aan een van de grootste angsten van de Israëlische premier Sharon. «Dit terreurincident is een moedwillige poging de relaties te beschadigen tussen de burgers van Israël», zei hij. «Terreur tussen burgers onderling is het allergevaarlijkste voor de toekomst van Israël en zijn democratische stabiliteit.» Zaada was gedeserteerd uit het IDF omdat hij niet wilde meewerken aan de ontruiming van Gaza. Eerder was hij streng religieus geworden en verhuisd naar Tapua, een nederzetting op de Westelijke Jordaanoever waar veel aanhangers wonen van de Kach-beweging, die terreur jegens Palestijnen en andere Arabieren niet schuwt. Net als de moordenaar van Rabin in 1993 kon Zaada door de mazen van het net glippen. De binnenlandse veiligheidsdienst Shin Beth, de militaire politie en de leiding van Zaada’s IDF-eenheid werkten grotelijks langs elkaar heen. Zaada’s vader had gewaarschuwd dat zijn geradicaliseerde zoon rondliep met zijn dienstwapen. Begin deze week maakte Shin Beth bekend dat nóg negen IDF-deserteurs met wapen en al waren verdwenen.

Religieuze partijen en de kolonistenorganisaties hebben de aanslag veroordeeld. Zij zeggen zich met vreedzame middelen te willen verzetten tegen de ontruiming van Gaza. Maar niemand weet hoe ver hun aanhangers bereid zijn te gaan. Volgens hen bevinden de nederzettingen zich op heilige joodse grond. En al is hun een ruime financiële compensatie in het vooruitzicht gesteld, ze zullen hun oude leven vaarwel moeten zeggen. Dat is wat het gros der Palestijnen na 1948 is overkomen, en zoals is gebleken kan dat leiden tot bijna ontembare gevoelens van haat, uitmondend in terroristisch geweld. Meer dan de helft van de kolonisten heeft tot nog toe geweigerd hun woningen te verlaten. Ze zeggen zich tot het uiterste te zullen verzetten tegen de IDF-troepen die hen op 17 augustus komen verwijderen. Op aanwijzingen van Shin Beth werd maandag een groep opgerold die identiteitskaarten van kolonisten vervalste om zo radicale medestanders de Gazastrook binnen te smokkelen. Hoeveel van hen zich al bij de 9200 kolonisten hebben gevoegd, is onbekend.