AMSTERDAM – Terwijl de verkiezingscampagnes van Lijst Pim Fortuyn (LPF) en Leefbaar Nederland afgelopen weekeinde in de hoogste versnelling zijn geraakt, bewaart het CDA een absoluut stilzwijgen. ‘Wij bereiden ons voor op een sleutelrol in de formatie’, aldus een lid van het campagneteam van het CDA. Lijsttrekker Jan Peter Balkenende zal daarom tot de verkiezingsdag niet in het openbaar verschijnen. ‘Zoals het er nu naar uitziet, zult u hem pas op de avond van 15 mei weer op televisie zien’, zegt een ander lid van dit team. ‘Maar we hebben er natuurlijk begrip voor dat GroenLinks en de Partij van de Arbeid zich willen verdedigen tegen de zware aantijgingen van de afgelopen week.’

De lijsttrekkers van de grote partijen besloten vrijdag dat de verkiezingscampagne niet zou worden hervat. Maar elk heeft de regels voor de campagne-die-geen-campagne is op zijn eigen manier opgevat. Ondanks verdriet en verontwaardiging over de moord op hun politiek leider waren de voorlieden van de LPF en hun geestverwanten de afgelopen dagen voortdurend aanwezig in de media. Al bij de uitvaart van Fortuyn prijkte het verkiezings affiche met het nummer van de lijst prominent, ook in de kerk. Bestuursleden Mat Herben, Peter Langendam en John Dost deden via pers, radio en tv oproepen het ‘gedachtegoed’ van de overleden leider niet te vergeten en LPF te stemmen. Ondernemer Joep van den Nieuwenhuyzen, naar eigen zeggen door Fortuyn zelf als bewindsman aangezocht, gaf in het televisieprogramma Buitenhof alvast toelichting op een ‘turn-around- operatie’ van veel bekritiseerde overheidsdiensten als de gezondheidszorg. De advocaten Gerard Spong en Oscar Hammerstein zochten intussen de publiciteit met een op verzoek van de LPF-leiding in te dienen strafklacht tegen politici wegens aanzetten tot haat.

Nu het CDA zich lijkt te koesteren in de traditionele rol van spelverdeler na verkiezingen is de onzekerheid bij VVD en PvdA groot. Beide partijen gaan uit van fors verlies. Maar beide hebben ook nog altijd de hoop dat ze desondanks de grootste worden en leiding zullen kunnen geven aan de formatie. Bij de VVD is afgesproken dat lijsttrekker Hans Dijkstal de komende dagen ‘uiterst gereserveerd en terughoudend zal worden ingezet’, zegt campagnemedewerker Ferry Houterman. In plaats daarvan zullen VVD’ers die zelf niet op de kandidatenlijst staan voor de partij optreden. Eurocommissaris Frits Bolkestein beet vrijdagavond het spits af. In gesprek met EO-presentator Andries Knevel verklaarde hij dat PvdA-lijsttrekker Melkert als gevolg van de beeldvorming van de laatste dagen wellicht niet meer voor alle Nederlanders acceptabel is als minister-president. Hans Wiegel verscheen zondagochtend in het RTL-programma Business Class. Andere kopstukken die in de komende dagen acte de présence zullen geven, zijn volgens Houterman bijvoorbeeld oud-minister Pieter Winsemius en voor malig Robeco-topman Pieter Korteweg.

De PvdA beperkt zich niettemin tot een passieve campagne. ‘Wij gaan in op sommige verzoeken van de media, maar voeren geen actief beleid’, aldus campagne leider Jacq Monasch. In een brief van demissionair premier Kok, Melkert en partijvoorzitter Koole, zaterdag op de website van de PvdA gepubliceerd, roepen de drie sociaal-democraten ‘allen die de PvdA een warm hart toedragen’ op ‘thuis, op het werk, op school en in de buurt individuele gesprekken aan te gaan’. ‘Wij vragen u met klem de inhoud van deze brief in uw omgeving onder de aandacht te brengen’. Volgens peilingen van de laatste dagen lijkt het erop dat de PvdA de grootste klappen krijgt. Voor zitter Ruud Koole trok daarom gisteren in Buitenhof het boetekleed alvast aan. ‘Wij hebben de slag verloren. Op 6 maart bleek dat al.’

Koole stelde in Buitenhof dat partijvernieuwing en het spreken van andere taal in de richting van de kiezers absoluut noodzakelijk zijn. Volgens hem beschikt de PvdA wel degelijk over aan sprekende politici die daarbij het voortouw kunnen nemen.

Hij wees daarbij met name naar de Amsterdamse partijleider Rob Oudkerk, die bij de raadsverkiezingen in maart voor zijn partij een bescheiden overwinning boekte.

Kandidaat-kamerlid Jet Bussemaker, nummer 16 op de lijst, heeft het verlies ook reeds aanvaard. ‘De uitslag zal niet goed zijn. We zullen daar lessen uit moeten trekken.’ Samen met partijgenoten Duivesteijn en Van der Ploeg pleitte zij in het afgelopen jaar tegen voortzetting van de paarse coalitie en voor een centrum-links kabinet. Bussemaker: ‘Mede dankzij Fortuyn, die de politieke tegenstellingen polariseerde, leek daar uitzicht op te ontstaan. Ik ben bang dat het nu een zaak van langere adem wordt.’ De dagen tot de verkiezingen karakteriseert zij als een periode van ‘zoeken en wachten’. Er is voor zover haar bekend nu geen eenduidige strategie. Na de verkiezingsdag moet ook volgens haar de partij zichzelf stevig onder handen nemen. ‘We zijn onder Paars te technocratisch, te procesgericht geworden en te weinig duidelijk en idealistisch geweest. De vernieuwing van de partij is na het voorzitterschap van Felix Rottenberg tot stilstand gekomen.’ Op de vraag of het denkbaar is dat Ad Melkert zelfs na een fors verlies bij de kamerverkiezingen aanblijft, antwoordt zij: ‘Daar doe ik geen uitspraak over.’

Burgemeester Job Cohen van Amsterdam, regelmatig genoemd als mogelijke opvolger van Melkert, zegt dat hij ‘niet betrokken is bij enig overleg’ over de toestand van zijn partij, maar omschrijft deze als ‘somber’. ‘Wij zitten ongelooflijk in het defensief. Niemand wil iets anders horen dan oneliners. Maar het verhaal dat er nu toe doet, is niet in oneliners te vertellen. De media maken het ons niet gemakkelijk. Op tamelijk agressieve manier wordt ons steeds weer gevraagd of we het nou nóg niet eens zijn met de denkbeelden van Fortuyn. Dat zijn we natuurlijk niet. We zullen ook nu moeten blijven proberen dat uit te leggen. Zwijgen is nóóit de beste tactiek.”

Door de dood van Pim Fortuyn is ook de publicitaire belangstelling voor Leefbaar Nederland, de partij die hem in februari aan de kant zette, weer toegenomen. Desondanks ergert campagne leider Kay van de Linde zich eraan dat de partijen er niet in zijn geslaagd heldere regels op te stellen voor ‘de campagne niet voorzetten’. ‘Ik heb zaterdag voor het eerst bij een gezamenlijk overleg gezeten. Niemand bleek bereid om een sluitende definitie op te stellen van het begrip campagnestop. Maar ik vind dit ook een verantwoordelijkheid van de media. Als een lijsttrekker zich bijvoorbeeld bij Nova aanbiedt voor een vraaggesprek, zou de redactie van dat programma gewoon “nee” moeten zeggen.’ Van de Linde meent dat de tele visieoptredens van zijn voorzitter Jan Nagel en zijn lijsttrekker Fred Teeven in geen geval onder het moratorium zouden vallen. ‘Nagel heeft na diens dood zijn commentaar gegeven als bekende en oud-collega van Pim Fortuyn, en Fred Teeven zat gis teren in Buitenhof als officier van justitie-buiten-dienst en expert op het gebied van opsporing en veiligheid.’