Nooit geweten dat je voor het voer van een cavia het hoge btw-tarief betaalt. Persoonlijk heb ik geen behoefte aan een cavia in een kooitje bij mij thuis, maar dat heeft niks met dat dure voer te maken. Zoals ook het minder zwaar belaste duivenvoer, mits van gezonde samenstelling, mij niet zal overhalen duiven te gaan houden. Zouden er mensen zijn die op het btw-tarief op voer hun huisdier selecteren?
vvd-fractievoorzitter Halbe Zijlstra zette me hierover aan het denken toen hij vorige week in de Volkskrant uithaalde naar het te ingewikkelde Nederlandse belastingstelsel, met zijn vele regels en toeslagen, de in zijn ogen onzinnige carrousel waarmee maandelijks een miljard euro belastinggeld wordt rondgepompt en de verstikkende bureaucratie die daarmee gepaard gaat. Het voorbeeld van het caviavoer waar Zijlstra mee kwam, was een gouden greep voor zijn betoog over die verstikkende bureaucratie. Je moet erom lachen, zo absurd is het, en bent vervolgens geneigd net als Zijlstra te roepen: afschaffen dat soort belachelijke fiscale prikkels. Dat is precies waar de vvd-fractievoorzitter je hebben wil.
Het onderliggende thema dat Zijlstra aansnijdt, is echter fundamenteler. Hij benoemt dat ook, al is het dan nadat hij je eerst met dat caviavoer voor zijn zienswijze heeft proberen te winnen. De hamvraag die Zijlstra op tafel legt, is deze: mag de overheid door middel van belastingregels het gedrag van mensen beïnvloeden? Legt de overheid daarmee de burger geen waarden op? Is er dan nog sprake van een vrije keuze?
Zijlstra gelooft in elk geval nog in een mens die in vrijheid keuzes kan maken, hoewel de filosofische vraag of en in hoeverre de mens daarin eigenlijk wel vrij is een interessante basisvraag zou zijn, een vraag die de mens ook al eeuwen bezighoudt. Maar laten we uitgaan van die vrijheid, zoals Zijlstra doet. Dan zijn de vragen over het mogen beïnvloeden van gedrag door de overheid en de waarden die daaraan ten grondslag liggen de moeite waard om te bekijken.
Mag een overheid zeggen: zonne-energie is goed voor het milieu en dus stimuleren we fiscaal de aanschaf daarvan? Rijden in een hybride-auto is eveneens goed voor het milieu, dus ook hiervoor een fiscaal voordeel? Roken is slecht voor de gezondheid, omhoog die accijns?
Zijlstra beantwoordt de door hemzelf opgeworpen vragen met een nee. ‘De politiek moet stoppen met het opleggen van maakbaarheidsidealen via de belastingen’, schreef hij vorige week. Bij dat woord maakbaarheidsidealen spatte de weerzin als het ware van de krantenpagina af. De vvd’er gelooft niet in een maakbare samenleving. Dat is deels niet terecht, want de hybride auto’s vonden gretig aftrek als gevolg van het fiscale voordeel. Deels is dat ongeloof echter wel op zijn plaats: de bestuurders van die hybride auto’s rijden er vooral mee op fossiele brandstof, waardoor het beoogde doel – het milieu – er geen baat bij heeft.
Consequent is Zijlstra echter niet in zijn afkeer van de maakbare samenleving. Over de maakbaarheidsidealen in het belastingregime voor het bedrijfsleven rept hij niet. Maar is de investeringsaftrek voor bedrijven niet ook bedoeld om het gedrag van ondernemers te beïnvloeden? En de startersaftrek voor beginnende ondernemers? Of de aftrek voor speur- en ontwikkelingswerk?
Maar ook over het belastingregime voor individuele burgers waar Zijlstra wel op afgeeft, is hij niet consequent. De vijfhonderd miljoen euro belastingverlaging voor de hogere inkomens die de vvd onlangs heeft bedongen in ruil voor het niet strafbaar stellen van illegaliteit is ook niet ontbloot van een maakbaarheidsideaal. Het idee erachter is dat als die hogere inkomens dat geld nou gaan uitgeven, dat goed is voor de economie. Zoals achter de reeds bestaande arbeidskorting en de toeslag voor de kinderopvang het idee zit dat dit werken stimuleert. Daarachter gaan ook waarden schuil. Het belastingvoordeel voor de hogere inkomens impliceert dat economische groei goed is, de arbeidskorting en de kinderopvangtoeslag dat buitenshuis werken goed is. Maar daar kun je ook anders over denken, wat over het buitenshuis werken voor vrouwen nog niet zo heel lang geleden ook gebeurde.
Dat de overheid terug moet, zoals Zijlstra schrijft, naar het ‘simpelweg innen van geld’ is dus een wel heel erg gesimplificeerde voorstelling van zaken. Alsof er geen politieke ideeën en daarmee dus ook meningsverschillen achter dat innen, en het vervolgens ook uitgeven van het geïnde belastinggeld, schuil gaan.
Maar moet er dan niet gekeken worden naar die ‘onzinnige carrousel’ zoals Zijlstra het noemt, dat rondpompen van belastinggeld als gevolg van de vele toeslagen die het Nederlandse belastingstelsel kent? Daar is in Den Haag al een meerderheid voor. Er ligt sinds vorig jaar zelfs al een advies, van de commissie-Van Dijkhuizen, dat verder gaat dan alleen kijken. Van Dijkhuizen pleit voor twee belastingtarieven in de inkomstenbelasting in plaats van vier, voor minder aftrekposten en minder toeslagen, al blijkt dat laatste in de praktijk weerbarstig. Het zou alles simpeler maken, al krijg je bij Zijlstra het idee dat hem dit nog niet simpel genoeg is.
Maar ook na deze ingrepen zijn de door Zijlstra gehoonde btw-verschillen op voer voor cavia’s en duiven er nog. Misschien moet de vvd-fractievoorzitter het simpel houden en apart over de fiscale prikkels in de btw-tarieven de discussie aangaan over achterliggende waarden, overheidsbemoeienis en effectiviteit. Maar geloof hem niet als hij zegt dat liberalen geen maakbaarheidsidealen hebben.