Dan volgen in het groepje CDA’ers dat in de Kamer naar het slotdebat van de lijsttrekkers heeft geluisterd termen als onregeerbaar en onwerkbaar met tussendoor de voorspelling dat Nederland binnen anderhalf jaar wel weer naar de stembus zal moeten. Ook de winnaar heeft verloren, dat realiseren doorgewinterde CDA’ers zich terdege. Een paar honderd meter verderop, in het Haagse Lucent Danstheater waar het CDA de uitslagen volgde, was de stemming onder de gewone leden gisteravond feestelijker. Wat zij zien, is dat hun partij de grootste is geworden. Gewezen op het zetelverlies blikt partijvoorzitter Marja Bijstervelt-Vliegenthart onmiddellijk terug naar de gemeenteraadsverkiezingen van maart toen het CDA als grootste verliezer uit de bus kwam. Dat is haar ijkpunt. Het succes van nu is volgens haar te danken aan de harmonie in de partij en de groeiende economie.
Andere CDA-politici reageren op het verlies van drie zetels met de opmerking dat de PvdA in zijn eentje meer heeft verloren dan de huidige coalitiepartijen samen. Dat klopt: PvdA verliest er tien en komt met 32 mensen in de Kamer, CDA en VVD verliezen er samen negen.
Gevraagd naar wat de kiezer bewogen heeft, zitten ook doorgewinterde CDA’ers met de handen in het haar. Het volk is verwilderd, zegt de een. De mensen zijn bang en stemmen met de SP in wezen conservatief, oppert een tweede. De kiezers zijn net een zwerm spreeuwen die telkens ergens anders de boel kaalvreet, meent een ander. We zijn met zijn allen op drift, vindt weer een volgende. Niemand komt met een politiek inhoudelijk argument. Niemand ook waagt zich aan de analyse dat de kiezer een menselijker en socialer Nederland wil zoals dé winnaar van de avond, SP-lijsttrekker Jan Marijnissen, de uitslag interpreteert.
Regeren met de SP is dan ook niet een optie die spontaan bij CDA’ers naar boven komt. Sterker, christendemocraten bekijken de verkiezingsuitslag het liefst op de uiteindelijke grootte van een fractie, niet op de grootste bewegingen. Ze hadden zich er de afgelopen weken dan ook mee verzoend, de een weliswaar meer dan de ander, dat het wel regeren met de PvdA zou worden. Maar nu zelfs dat niet kan, is het te veel gevraagd de SP al direct als coalitiegenoot op het netvlies te krijgen.
Zelfs een minderheidscoalitie wordt aan het eind van de avond niet meer als werkbare oplossing naar voren gebracht. Want welke minderheid zou dat moeten zijn? Om de zich aftekenende onregeerbaarheid van Nederland af te wenden, moet een oude en wijze staatsman als een soort verkenner de partijen langs gaan, menen sommigen. Dus niet meteen een informateur aan het werk laten gaan die over hele concrete agendapunten een regeerakkoord probeert te smeden.
Er wordt naarstig gezocht naar mensen die als verkenner zouden kunnen optreden. Herman Tjeenk Willink, de vice-voorzitter van de Raad van State, lijkt de meest aangewezen persoon. Het werk van de verkenner zou er wel eens in kunnen resulteren dat enkele partij-kopstukken van het toneel moeten verdwijnen. Namen worden niet genoemd. Maar wel het argument: er moet iets gebeuren, het land moet geregeerd worden, deze uitslag is ingrijpender dan vier jaar geleden met de opkomst van de Lijst Pim Fortuyn.