Qalandiya Checkpoint is een van de grootste checkpoints op de Westelijke Jordaanoever. In een wijk van Arabisch Jeruzalem achter dit checkpoint vond in maart van het afgelopen jaar de conferentie Liminal Spaces plaats. Bij elkaar kwamen Palestijnse, Israëlische en Europese kunstenaars, architecten, curatoren en academici met als doel ‘het stimuleren van het politieke engagement in de kunstwereld’ tegen de Israëlische bezetting. De culturele Israëlisch/Palestijnse samenwerking overleefde het wapengekletter van de afgelopen maanden in de Palestijnse gebieden en Libanon, en de kunstenaars tonen hun resultaten in Liminal Spaces (Grenzräume) in de Galerie für Zeitgenössische Kunst (GfZK) in Leipzig. De tentoonstelling toont het werk van ruim twintig kunstenaars en kunstenaarscollectieven.
De GfZK huist in een klassiek gebouw in een lommerrijke chique wijk van Leipzig; het contrast met Qalandiya Checkpoint en de vluchtelingenkampen had niet groter kunnen zijn. De tentoonstelling is een mooie mix van video, fotografie, installaties en performances. Geëngageerde kunst is er in soorten en maten. Opvallend zijn de vele realistische bijdragen. In het filmpje Searching for Our Destination komt de negatieve bevolkingspolitiek jegens Arabische inwoners van de Israëlische plaatsen Lod en Rammle aan bod. Een andere documentaire brengt de katholieke inwoners van een Noord-Israëlisch stadje in beeld die zich met Palestijnse moslims noch met Israëlische joden kunnen identificeren en helemaal uit hun bol gaan tijdens het WK voetbal. Daartegenover staat de performance Need Some Body? A Composition for an Actor Operated by a Spectator. De titel spreekt boekdelen. Een toeschouwer bepaalt vanuit een gesloten cabine het gedrag van de acteur in de tentoonstellingsruimte die de opdracht krijgt met het publiek over politiek of de tentoonstelling te praten, of te flirten. Het gaat hier duidelijk om de macht over de ander.
Yael Bartana, woonachtig in Amsterdam en Israël (ze exposeerde eerder onder meer in Tate Modern en werd afgelopen jaar in NRC Handelsblad geroemd om haar ‘hallucinerende videokunst’), koos voor de weg van de ideologiekritiek. Bartana ging naar een zomerkamp – georganiseerd door Israëliërs – waar burgers uit de hele wereld Palestijnen helpen hun verwoeste huizen te herbouwen. Op drie affiches staan foto’s (tijdens dit zomerkamp genomen) van jonge mannen die Bartana tegen de achtergrond van een gekleurd grid heeft geplaatst waarin davidsterren zijn verwerkt. Onder de foto’s staat: Build – Rebuild – Resist. Voor deze actuele politieke boodschap is duidelijk gebruik gemaakt van de klassieke zionistische beeldtaal, waarin gezonde jonge mensen werden afgebeeld die vol enthousiasme op het land werken. Een andere benadering voor geëngageerde kunst is de poëtische, zoals Jumana Emil Abboud met haar Smuggling Lemons laat zien. De video toont haar tocht van Jeruzalem naar Ramallah via Qalandiya Checkpoint. Ontroerend is het beeld van de rit langs de met affiches besmeurde muur terwijl Abboud zelf een citroen in haar hand houdt; het doet aan een stilleven denken. ‘Lemons are like jewels’, schrijft Abboud in het programmaboekje. ‘They represent the wealth and glory of the earth, a historical and personal encyclopedia of cultural attachments and baggage.’ In weerwil van alle treurnis van de bezetting biedt de tentoonstelling Liminal Spaces dus ook ruimte aan het schone.
Liminal Spaces (Grenzräume), Galerie für Zeitgenössische Kunst (GfZK) Leipzig, tot 21 januari. Van april tot en met augustus ook in Jeruzalem en Ramallah. www.gfzk.de