Ik ben niet tegen Engels. Het schuim komt mij niet op de mond bij allerlei anglicismen, ik heb nog nooit een brief naar Onze Taal gestuurd. Soms moet ik wel enorm lachen, zoals laatst nog toen zangeres Giovanca – geboren in Alkmaar – in DWDD aanschoof om een van een stoffige plank gehaalde documentaire over een optreden van Aretha Franklin te becommentariëren. Hoe die vrijwel uitsluitend in het Engels zat te praten was domweg potsierlijk. Kijk, dat aan Eva Jinek – die in Tulsa, Oklahoma geboren is – zo af en toe een Amerikaans woord ontsnapt, alla, maar dit was om je te bescheuren, vooral natuurlijk ook omdat Van Nieuwkerk en de tafeldame – god, hoe heet die nou ook alweer, die cabaretière, kom, nee, het komt niet, nou ja – klakkeloos mee zaten te genieten. Ook moet ik lachen als ik op een steenfabriek ergens langs de A2 in Limburg ‘Clay Solutions’ zie staan. Lachen, dat betekent dat ik me ermee vermaak, ik snap dat ook dat de bazen van een Limburgse steenfabriek – die trouwens met de grond gelijkgemaakt is – mee wil in de vaart der volkeren en denkt dat niet te kunnen als ze aan eventuele Britten die daar over de A2 rijden niet laten weten dat uitgerekend zij beschikken over klei-oplossingen, waardoor die anderhalve Brit meteen op de rem zal (inmiddels dus zou) gaan staan om er in het kantoortje meer over te weten te komen, waardoor hij een ongeluk veroorzaakte, waardoor er een file ontstond, waardoor de toch al niet geringe Brittenhaat nóg verder aangewakkerd werd, en de betreffende Brit niet in het solutionskantoortje maar in het ziekenhuis terechtkwam.
Er is één ding waar ik me zo langzamerhand toch een tikkeltje over opwind. Waar ik dus niet om kan lachen. Het verschil maken. Iedereen en alles maakt tegenwoordig het verschil. Mij valt het momenteel het meest op in een serie reclamespotjes van Vattenfall, de nieuwe, Noorse eigenaar van Nuon. Zij maken ook het verschil. Ik weet niet precies waarin of waarom, en daarin zit ‘m nou juist het probleem. Ik begrijp onmiddellijk dat het een anglicisme is. Een letterlijke vertaling van ‘to make the (of: a) difference’. En ja, ‘difference’ betekent ‘verschil’, maar ‘difference’ komt van ‘different’, dat ‘anders’ betekent. In ‘to make the difference’ zit automatisch dat ‘anders’ ingebakken. En ja, je kunt iets anders doen. Het ene bedrijf doet het zo, maar ons bedrijf – omdat we het beter voorhebben met de wereld en de mensheid – doet het anders. Dat ouderwetse bedrijf noemt hun product heel oubollig ‘baksteen’, maar wij doen daar niet meer aan, wij bieden clay solutions! Verschil kent op geen enkele manier in het woord zélf die betekenis ‘anders’. Er kan alleen een verschil zijn als je te maken hebt met twee of meer verschillende dingen. Zo is bijvoorbeeld het verschil tussen een appel en een peer best lastig in woorden te vangen en het verschil tussen zomer en winter zit ‘m in de temperatuur, de hoeveelheid licht op een dag, en nog zo wat factoren.
Als de fijne vrouwenstem in de reclamespot van Vattenval ‘Wij maken het verschil’ zegt, schreeuw ik dit naar de tv: ‘Waartussen! Tussen wat en wat?! Wat is dit voor een gelul? En, nu we toch bezig zijn, waarom maken jullie eigenlijk reclamespotjes?! Waarom zo veel geld weggooien? We zitten toch automatisch aan jullie vast als we in een bepaalde regio wonen?! Reclame voor Vattenval is net zoiets als reclame voor de NS! Want je kunt op Amsterdam CS nergens anders voor kiezen!‘ (Maar dat laatste valt buiten het onderwerp van deze tekst.)
De vraag is wie ooit is begonnen met het klakkeloos vertalen van 'making a difference’ in ‘het verschil maken’. In de prachtige en gruwelijke film Se7en, die ik onlangs weer eens zag op Netflix, zegt Morgan Freeman op een bepaald moment tegen Brad Pitt: ‘And you want to make a difference?’ Ja, dat wil Brad graag, die wil niet toegeven aan apathie. De vertaling van zo'n zin is dan: ‘Dus jij wilt er verandering in brengen?’ of: ‘Dus jij wil daar iets aan doen?’ Dat is – hoop ik, vermoed ik – wat Vattenfall wil. Ze willen iets veranderen. Ze willen helemaal geen verschil maken. En waarom niet ‘onderscheid’ in plaats van ‘verschil’? Dat zijn synoniemen. Als de Vattenfallvrouwenreclamestem zegt: ‘Vattenfall wil onderscheid maken’, dan is er plotseling geen sprake van meerdere dingen waartussen verschil zou zijn. Het bedrijf wil onderscheidend zijn. Dat kan. Dat mag. Verschil maken kan niet. En het mag ook niet.
En ja, ik merk dat ik alwéér Brad Pitt opgevoerd heb. Ik kan er niets aan doen, Brad Pitt kan nu eenmaal overal voor ingezet worden. Brad Pitt is geweldig. Brad Pitt zal vast eens in een film ‘What if your dog were dead?’ gezegd hebben en inmiddels smijt elke ondertitelvertaler dat als ‘Wat als je hond dood was?’ onder in beeld, terwijl Brad bedoelt te zeggen: ‘Stel je nu eens voor dat je hond dood was.’ Of je het leuk vindt of niet: Engels en Nederlands zijn twee verschillende talen en je kan en mag ze niet één op één vertalen. Beide kanten op niet. ‘What if’ is niet ‘wat als’; in het Nederlands zijn daar meer woorden voor nodig. Elke keer wanneer ik een in het Engels vertaald boek van mijzelf in handen krijg, verbaas ik me erover hoeveel minder pagina’s dat Engelse boek heeft. Hoe dan ook: nu ik dit allemaal opgeschreven heb, ben ik er vanaf en zal ik alle Vattenfallreclames glimlachend over me heen laten komen.