Het werk is gedaan, de klus geklaard. Het meesterstuk van twee Paarse kabinetten, het belastingplan van Vermeend en Zalm waar vorig jaar Kok-II na de referendumcrisis nog zo nadrukkelijk voor werd gereanimeerd, is vorige week door de Tweede Kamer aangenomen. Van de weeromstuit zijn vrijwel meteen hierna de verkiezingscampagnes begonnen. Coalities worden gesmeed waar je bij staat, alsof er niet in 2002 maar volgende maand al verkiezingen zijn. De VVD wil met het CDA, bijvoorbeeld. Als dank voor de onverwachte steun aan het Paarse belastingstelsel liet VVD-leider Hans Dijkstal afgelopen zaterdag op een partijraad in Bussum weten dat de christen-democraten voor hem niet langer uit de gratie zijn bij de vorming van een nieuw kabinet. ‘Het heeft op termijn perspectief’, zei Dijkstal. ‘We hoeven nu niet meer telkens na verkiezingen te denken: de coalitie gaat gewoon door.’
Telkens na verkiezingen? Dat kan de laatste jaren toch hooguit één keer gebeurd zijn, namelijk in 1998. Dat zij Dijkstal in zijn enthousiasme vergeven, maar het maakt wel duidelijk dat hij iets anders wil en verwacht dat die andere tijden al snel aanbreken. Het CDA, na vanaf 1994 voor de liberalen als ‘partij in verwarring’ in de ban te zijn geweest, is voor een coalitie wél in beeld, GroenLinks niet. Dijkstal: ‘GroenLinks heeft tegengestemd, en dat is dus ook een signaal als het gaat om toekomstige coalitieverhoudingen. Dat betreur ik overigens niet.’ De voorkeur van Jan Pronk en Gerrit Zalm om naar Belgisch voorbeeld tot ‘Paars-plus’ (mét GroenLinks) te komen wordt door Dijkstal kennelijk niet gedeeld. Jaap de Hoop Scheffer ondertussen, ziet zijn CDA terug als spilpartij bij de formatie van een kabinet.
Waar komt dat campagnegevoel opeens vandaan? Paars-II is nog geen twee jaar bezig, en met het verstand op nul zou de coalitie toch probleemloos naar 2002 kunnen doorstomen?
Misschien niet. Eén hindernis moet nog genomen worden, en getuige de waarde die met name Hans Dijkstal en PvdA-fractievoorzitter Ad Melkert hieraan hechten, zou dat Paars-II nog best eens fataal kunnen worden: het begrotingsoverschot. In een geruchtmakend interview in De Telegraaf liet Hans Dijkstal in december al weten koste wat het kost de staatsschuld te willen aflossen. Het zou voor hem zelfs een ‘breekpunt’ worden in de Paarse coalitie, zei hij. Ad Melkert wil investeren in zorg en onderwijs, heeft hij al meermalen gezegd (al was het alleen maar om een ingewikkeld debat met Rosenmöller en Marijnissen te voorkomen). En die staatsschuld kan wat Melkert betreft, nog best even wachten. Toegegeven, zo hard als Dijkstal heeft hij het nog niet geformuleerd, maar het lijkt een kwestie van weken voordat ook bij Melkert het hoge woord eruit komt en hij zal zeggen de kwestie op de spits te willen drijven.
Een linksige ‘oplossing’ voor het begrotingsoverschot van de PvdA-fractievoorzitter — tegen alle adviezen in. Bankpresident Wellink en eurobankier Duisenberg drukten het kabinet al op het hart toch vooral de staatsschuld iets terug te brengen, en afgelopen week meldde ook de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid met het oog op een betaalbare AOW over twintig jaar hier de voorkeur aan te geven. Maar Melkert blijft eigenwijs vasthouden aan leuke dingen voor de mensen. En enkele Haagse complottheoretici speculeren al op de val van het kabinet in een Nacht van Melkert. Een linksige Melkert, die in pseudo-verkiezingstijd de weg vrijmaakt voor weer een andere coalitie: PvdA met het nog steeds groeiende GroenLinks, aangevuld met CDA. Want toegegeven, PvdA en VVD hebben nu het belastingplan er doorheen is, weinig meer te regeren. In de debatten over de Rekeningen ’99, die uiterlijk 1 maart naar de Kamer gestuurd worden, en de Voorjaarsnota (nog voor het zomerreces) zal de bestemming van het begrotingsoverschot een hard discussiepunt, zoniet een breekpunt zijn.
En welke partij is er het meest bij gebaat als het kabinet op niet al te lange termijn valt? Precies, de PvdA. Ingewikkelde discussies over de nieuwe Vreemdelingenwet en — wanneer de Rotterdamse commissie de rapportage nog wat weet te rekken — over de declaraties van Bram Peper kunnen zo worden vermeden. En waar de VVD nog altijd geen duidelijke lijsttrekker heeft (Hans Dijkstal ligt niet goed in de partij, Gerrit Zalm wél maar die wil niet, en Jozias van Aartsen heeft de laatste tijd op Buitenlandse Zaken te veel brokken gemaakt), gaf Wim Kok onlangs te kennen nog best een termijntje extra te willen, waarmee hij de PvdA probleemloos door de volgende verkiezingen zou kunnen sluizen.
In september stemmen dan maar?
PETER VERMAAS