Condition féminine

In 2016 portretteerde Bregtje van der Haak Leoluca Orlando, burgemeester van Palermo, die alle geredde bootvluchtelingen aan de kade persoonlijk verwelkomde als Palermitaan. Mogelijk schudde hij de Eritrese Merhawit Tesfamariam niet de hand omdat zij direct naar het ziekenhuis moest met haar op zee vroeggeboren en uitgedroogde jongenstweeling.

Van der Haak kwam haar daar tegen, bij de couveuses, en raakte gefascineerd. Niet alleen door dat wonderbaarlijke verhaal dat cnn haalde, maar ook, en meer nog, door de jonge vrouw zelf. Haar kracht en moed, optimisme, haar plannen (het liefst Amerika, anders Noorwegen; snelle hereniging met echtgenoot Yohannes, ook vluchteling, in Soedan achtergebleven), haar lach, haar openheid en niet-kokette charme. Van der Haak vroeg toestemming om haar te blijven volgen. Merhawit stemde aarzelend toe.

Natuurlijk was dat het professionele verzoek van een programmamaker, maar er speelde meer: intuïtie, geraaktheid, gevoel van verwantschap. Verwantschap die Van der Haak meermaals benoemt. En die me aanvankelijk te gezocht voorkwam: westerse geslaagde filmer en Eritrese, alleenstaande vrouw met zwakke tweeling, onbekende bestemming en met als enige voortgezette opleiding keiharde militaire training in een Eritrees kamp. Maar na zeven korte afleveringen, telkens een jaar later gemaakt, excuseer ik me. Omdat hun verschillen groot, maar de overeenkomsten, voortvloeiend uit de condition féminine, dat ook zijn.

Een deel van de ongelijkwaardigheid wordt opgeheven door openhartigheid van de maakster. Die leidt tot toenemend vertrouwen bij Merhawit. Programma’s over het ‘vluchtelingenlot annex -probleem’ zijn belangrijk in tijden van muren, pushbacks en onfris nationalisme, maar niets hakt er zo in als het verhaal van één vluchteling. Want Merhawits verwachtingen in Palermo blijken grotendeels naïef. Ze belandt ongewenst in Duitsland en gezinshereniging blijkt veel moeilijker dan gedacht. Haar jochies Evenezer en Hiyab blijken gezond, maar ook hyperactief. Niet alleen ontbreekt een vader die ze alleen van FaceTime kennen en in wie ze steeds minder geïnteresseerd raken (wel proberen ze een aardige meneer die hun frisdrank gaf mee naar huis te sleuren: ‘baba’), maar ook ontbreekt een Eritrese Umwelt waarin familie en buren collectief kinderen opvoeden.

Merhawit staat er moederziel alleen voor in haar appartementje. Fysiek en psychisch steeds meer uitgeput. En geen ruimte in het hoofd om goed Duits te leren, te integreren. Zelden in een documentaire iemand zo zien staren. En ouder zien worden. Wir schaffen das, citeert haar advocaat honend Angela Merkel, want wir schaffen das helemaal niet, door regels, instanties, onwil. De relatie met Yohannes in Soedan verslechtert. De kijker ervaart lucht en licht in aflevering zeven: uiterlijke metamorfose van Merhawit, vriendschap met een alleenstaande, gevluchte moeder. Maar wolken dreigen. Bregtje zal vriendin Merhawit blijven volgen. Ik zal kijken.