De werkelijkheid inspireert fictie, maar soms gebeurt het andersom. Het fictieve ‘besmet’ dan de realiteit, zo omschreef de filosoof Jean Baudrillard het. Zoiets gebeurde met de beruchte scène uit Game of Thrones, waarin de ooit zo machtige koningin Cersei naakt en kortgeknipt door de straten van King’s Landing moet lopen op het ritme van één woord: ‘Shame, shame, shame!’ Sindsdien is dat simpele woord een favoriet spreekkoor bij demonstraties, het werd aangeheven in het Amerikaanse Congres, en nu in Westminster, ‘moeder der parlementen’.
De Britse regeringspartij verliet deze week onder het woord ‘schaamte’ het Lagerhuis, en het is inmiddels een sleutelwoord geworden in commentaren over de Britse politiek. Dat is terecht: Groot-Brittannië moet zijn belangrijkste politieke moment in decennia doorlopen zonder parlement.
De effecten daarvan liggen nog open. Op korte termijn leidt deze schaamte er in ieder geval toe dat veel Britten zich afkeren van politiek. Een strateeg van de Conservatieve Partij vertelde vorige week dat zijn partij best een verkiezingsstrategie kan bedenken maar die waarschijnlijk niet aan de man kan brengen: de belangrijkste doelgroepen van de partij blijken namelijk direct de televisie uit te zetten of weg te klikken als het over politiek of de Brexit gaat.
Belangrijker dan hoe mogelijke nieuwe verkiezingen uitpakken, is het overheersende gevoel in Groot-Brittannië dat er in de Britse politiek iets essentieels kapot wordt gemaakt. In hun boek How Democracies Die beschreven de Amerikaanse politicologen Daniel Ziblatt en Steven Levitsky vorig jaar hoe de gewapende staatsgreep uit de mode is geraakt.
Als democratieën verdwijnen, gebeurt dat sinds het einde van de Koude Oorlog niet meer via de ouderwetse coup d’état, maar via uitholling van binnenuit door partijen en leiders die via democratische weg aan de macht gekomen zijn. Vervolgens gebruiken zij – mannen als Erdogan en Orbán – de instituties van de staat en alle wettelijke en alle mogelijke constitutionele middelen om controle te nemen over de politiek en samenleving van hun land.
Niemand zal beweren dat in het Verenigd Koninkrijk iets soortgelijks gebeurt. Maar dat ‘controle nemen’ geeft toch een onprettige echo. ‘Take Back Control’ was de geniale slogan van de Leave-campagne drie jaar geleden. Het zijn woorden waar niemand tegen kan zijn, en die een politieke analyse van het heden en een visie voor de toekomst neerzetten in vijftien letters. De man achter die woorden wordt nu overal naar de voorgrond gehaald, als gevaarlijke genius die heel Groot-Brittannië destabiliseert uit haat tegen de elite. Deze Dominic Cummings, een in Oxford opgeleide zoon van een boorplatform-manager, is de man achter de onvrijwillige vakantie van het parlement en het bijzonder agressieve optreden van de regering-Johnson tegen Conservatieve parlementsleden die een Brexit zonder overeenkomst met de EU probeerden tegen te houden.
‘Controle nemen’ is ook de rode draad van de reeks dubieuze maatregelen die de prille regering van Boris Johnson al nam of overweegt. Daarbij horen de sluiting van het parlement voor vijf weken en het uit de partij gooien van Conservatieve parlementsleden. Maar Johnsons regering overweegt nog veel extremere scenario’s, vertelden pro-Brexit-parlementsleden de afgelopen dagen stoer. De wet negeren die een No Deal-Brexit verbiedt, bijvoorbeeld; iets waarvoor Johnson in de gevangenis kan belanden. Of de regering kan een ander EU-land dat de EU graag dwarszit vragen om uitstel van Brexit te blokkeren – Polen of Hongarije bijvoorbeeld. Of de regering kan een motie van wantrouwen vragen tegen zichzelf, wat tot het bizarre schouwspel zou leiden dat de oppositie vóór de regering zou stemmen en de regeringspartij tégen (om een verkiezing vóór Brexit te voorkomen).
En dat allemaal vanwege het idiote idee dat een stemming van drie jaar geleden, toen een versimpelde vraag op een referendum met 52 tegen 48 procent uitviel in het voordeel van Brexit, betekent dat ‘de volkswil’ voor eens en altijd is geopenbaard; dat alles nu geoorloofd is om één interpretatie van die uitslag uit te voeren en een nieuwe raadpleging te voorkomen; dat elke tegenstand een diep onpatriottische daad is. Afbraak van de democratie hoeft dan geen bewust doel te zijn van kwaadwillende mensen. Chaos maken, en dan controle willen nemen, is voorlopig al genoeg.