Naast de opgewekte vreugde over de muziek en de massaliteit van het Live8-festival was ook zuur commentaar te horen. Die popsterren wilden alleen zichzelf verheerlijken, het publiek wist helemaal niet waar Afrika lag, laat staan wat er op dat continent aan de hand was. En voor Afrikanen zelf hadden de concerten al helemaal geen betekenis. Of het commentaar van de ingewijden in de ontwikkelingshulp: het geld dat de rijke landen nu plotseling aan Afrika ter beschikking stellen is een sigaar uit eigen doos, want al dat geld was al voor de arme landen bestemd. Bovendien: de honderden miljoenen mensen die naar de optredens keken zijn alleen uit op vermaak. En Tony Blair wil met zijn acties voor Afrika alleen de aandacht afleiden van de ellende in Irak. Enzovoort.

Cynici maken zich geen illusies, ze kennen het leven. De cynicus weet dat achter elk streven eigenbelang schuilt. Je kunt daar een moreel oordeel over vellen – zeikerige wijsneus! – maar interessanter is om vast te stellen dat de cynicus het leven helemaal niet doorheeft. Hoezo zou Madonna, die al over de hele wereld bekend is, al die moeite alleen maar doen om wéér haar eigen ego te föhnen? Hoezo zou Tony Blair, die de geschiedenis ingaat als de langst zittende Labour-premier van de twintigste eeuw (en tot nader order ook van de 21ste eeuw), slechts nog een zoveelste pluimpje op zijn eigen palmares willen zetten?

Wie mensen zo plat maakt mist een deel van de werkelijkheid. Allicht is met spitsvondig redeneren alle idealisme terug te brengen tot luiheid om écht iets te doen voor de medemens (giro-activisme), tot onnozelheid om niet te zien hoe dromen in de praktijk uitpakken (communisme) of tot een schimmenspel om de aandacht af te leiden van mislukkingen elders (politiek in het algemeen). Het is leuk voor talkshows, maar de schaarse vooruitgang die de mensheid zo nu en dan boekt is er niet mee te verklaren.

Afgelopen maandag werd op Nederland 3 een documentaire uit 2001 herhaald over de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker (1933-1965). Nog eens was te zien hoe Nelson Mandela, dan net president van Zuid-Afrika, in zijn eerste toespraak tot het nieuwe Zuid-Afrikaanse parlement werk van Jonker voorlas. Hij citeerde een gedicht dat ze schreef nadat het apartheidsregime weer met scherp had geschoten op demonstranten, Die kind wat doodgeskiet is deur soldate by Nyanga: «Die kind is nie dood nie/ die kind lig sy vuiste teen sy moeder wat Afrika skreeu.» Een zwarte politicus haalt in 1994 een witte dichteres aan uit 1964 omdat zij het ideaal verwoordde dat hem uit de gevangenis haalde. En beiden hebben nooit een belang bij elkaar gehad.

Nee, het gaat tegenwoordig niet goed in Zuid-Afrika, er is veel corruptie en misdaad. Logisch, volgens de Engelse filosoof John Gray. Elke vorm van politiek, ook de democratische, kan en zal ooit terugvallen in barbarij, schrijft hij in een kritiek op het vooruitgangsdenken. De menselijke conditie kun je immers niet veranderen en het is daarom altijd wachten op de volgende catastrofe. Maar de staat martelt niet meer in Zuid-Afrika. En andere staten martelen ook minder dan vroeger.

Niet alles komt goed, misschien zelfs niet veel, maar het gaat met ons heel, heel langzaam vooruit.