Berlijn – Een week na de aanslag in het stadje Hanau, waarbij negen Duitsers met migratieachtergrond zijn vermoord, heeft de discussie in Duitsland zich alweer verplaatst naar de gebruikelijke politieke schermutselingen. Want: wie is de politieke schuldige aan de escalatie van geweld in het land?
Binnen een jaar heeft het land nu drie extreem-rechtse aanslagen met dodelijke afloop gehad. De eerste vond plaats begin juni 2019 op de cdu-politicus Walter Lübke, die zich volgens de dader te positief had uitgelaten over Angela Merkels vluchtelingenbeleid eind 2015. De tweede vond in oktober 2019 plaats in het Oost-Duitse stadje Halle. De dader wilde een bloedbad in een synagoge aanrichten, maar dat lukte niet en dus vermoordde hij twee passanten. De derde aanslag in Hanau is weliswaar gepleegd door een man die aan psychotische waandenkbeelden leed, maar die in ieder geval voor zichzelf vanuit een extreem-rechts wereldbeeld opereerde.
De vraag is wat de diepere maatschappelijke oorzaak is van deze geweldsuitbarstingen. Ligt het aan de Duitsers zelf? De complete Duitse samenleving van diepgeworteld racisme beschuldigen, zoals na Hanau soms werd gedaan, is natuurlijk onzin. Ligt het dan alleen aan Oost-Duitsland, zoals na Halle veelvuldig klonk? Na twee aanslagen in het West-Duitse Hessen valt ook dat als argument weg.
Natuurlijk wordt er naar de rechtervleugel van de AfD gewezen. Deze partij wijst daarop alle verantwoordelijkheid af, alhoewel het geen twijfel lijdt dat leden banden met extreem-rechtse bewegingen hebben. Aan de andere kant: de AfD bestaat te kort om de verklaring te bieden voor het rechts-extremisme, dat in Duitsland al decennia tot dodelijk geweld leidt.
Vanaf 1990 houdt de Duitse inlichtingendienst extreem-rechtse aanslagen bij. Het lijstje met dodelijke slachtoffers laat zien dat de meeste jaren één, soms nul of twee moorden kenden, maar tussendoor zijn er flinke uitschieters. De meeste doden vielen begin jaren negentig; de aanslagen in Rostock, Solingen en Hoyerswerda. De tweede uitschieter was rond 2000; de tijden van de Nationaal Socialistische Ondergrondse. Nu is de derde uitschieter.
Het zijn steeds jaren geweest waarin Duitsland heftige debatten over migratie kende en de politieke cultuur sterk gepolariseerd was. Elke keer volgen er wederzijdse schuldtoewijzingen, en daarna verdwijnt het thema van de agenda zonder dat iemand er wijzer van is geworden. Alleen één ding is zeker: de aanslag in Hanau zal niet de laatste zijn.