Twee tentoonstellingen, in Dordrecht en Enschede, halen de schilderkunst van de achttiende eeuw uit de vergeethoek. Letterlijk: in Twente hangt een groot deel van de collectie van het Rijksmuseum Amsterdam, uitgeleend gedurende de verbouwing, en van het Frans Hals Museum Haarlem, in tien-jarig bruikleen. Dordrecht presenteert De Kroon op het Werk, een voortreffelijk overzicht van schilders tot 1750.

Die achttiende-eeuw hangt daar goed, in twee musea die uitstekend werk verrichten in de niche die de achttiende eeuw binnen de Nederlandse cultuurgeschiedenis nu eenmaal vormt. Twente organiseerde al eens overzichtstentoonstellingen van de jonggestorven schilder Wouter van Troostwijk (1782-1810) en van de portretschilder Tibout Regters (1710-1768).

Hardnekkig, zegt [Peter Hecht in De Groene van deze week](../../../2007/16/DearistocratiseringvandeRepubliek_verbeeld), is het idee dat de kunst uit de achttiende eeuw niet meer is dan een zielloze, verstarde, over-elegante nabloei van de kunst van de zeventiende eeuw. De Franse aanval op de Republiek werd in 1672 weliswaar afgeslagen, maar de verderfelijke invloed van de Fransen bleef. De rest van de eeuw zou daarom zijn getekend door verkwisting en verval. De waarachtig Hollandse kunst was immers burgerlijk en sterk geweest, een kunst van haring, kaas en uien, van schepen op de grote vaart, van boerderijen en van stadsgezichten, van stoere schutters enzovoorts. Perziken en rozen daarentegen, gedroomde landschappen in zuidelijk licht, een Hercules die aarzelt tussen Deugd en Ondeugd, of ook Achilles die zich als een meisje voordoet om aan de oorlog te ontsnappen – dat paste onze 19de-eeuwse schrijvers allerminst. Zij vonden dat zogenaamde einde van de Gouden Eeuw maar triest.

Hardnekkig, inderdaad: hoe komt het toch, dat die achttiende eeuw in onze cultuurgeschiedenis zo'n onbelangrijke rol speelt? Het is duidelijk dat de cultuur van de achttiende eeuw zeer te lijden heeft gehad van deze connotaties van decadentie en verval. Bij de verkiezing van de Grootste Nederlander aller Tijden telde de achttiende eeuw dan ook niet mee. Er kwam bij de eerste honderd maar één volbloed achttiende-eeuwse voor: Belle van Zuylen (1740-1805), op de 98ste plaats. Ook in Plaatsen van Herinnering. Nederland in de zeventiende en achttiende eeuw komt de achttiende er bekaaid af. Van de 41 hoofdstukken gaan er maar elf over 18de-eeuwse lieux de mémoire, en daarvan liggen er nog vier buiten Nederland ook (Kaapstad, Suriname, Curaçao, Djakarta).

Dat doet die elegante burgers toch tekort, en hun kunstenaars eveneens. Terwijl de burgers zich ogenschijnlijk onledig hielden met hun pruiken, hun Loosdrechts porselein, hun zilveren koffiekannen en hun snuifdozen, waren zij bezig zichzelf én de maatschappelijk constellatie van de grond af opnieuw uit te vinden. Zeventiende-eeuwse schutterstukken zeggen veel over de status van de afgebeelden, naam, rang en toenaam, maar weinig over hun persoonlijkheid, hun leven; in de meer intieme, meer delicate vormgeving van het achttiende-eeuwse bestaan, de zelfondervraging, de brief, de conversatie, is dat leven veel dichter te benaderen.

Door de erosie van dat hardnekkige idee én door de onvermoeibare inzet van musea als het Rijksmuseum Twenthe en het Dordrechts Museum wordt langzaamaan duidelijk hoe zeer het moderne Nederland zijn wortels heeft in die zo lang verguisde, elegante burgerwereld van de achttiende eeuw.

Het Jaar van de 18de eeuw. Rijksmuseum Twenthe, t/m 6 januari 2008
De kroon op het werk. Hollandse schilderkunst 1670-1750. Dordrechts Museum, t/m 28 mei. Catalogus (Verlag Locher, Keulen, 368 blz.) euro 29,90.

Maarten Prak (red): Plaatsen van Herinnering. Nederland in de zeventiende en achttiende eeuw. Prometheus
Baarsen, Reinier, Robert-Jan te Rijdt, Frits Scholten. Nederlandse kunst in het Rijksmuseum, 1700-1800. Rijksmuseum Amsterdam/Waanders

Of ga naar:

Dans:
[Merg](../../../2007/12/Dans), Leine & Roebana
Tournee tot en met 10 mei.
www.leineroebana.com
[

Fotografie](http://www.muziektheaterunie.nl/)[
De eindeloze oorlog](../../../2007/13/Fotografie), Martin Roemers
De Kunsthal, Rotterdam, t/m 3 juni
www.kunsthal.nl

Toneel
De eeuw van mijn dochter door Annette Speelt, tot en met 16 mei overal in Nederland, 1 tot en met 5 mei in Theater Bellevue Amsterdam.
www.annettespeelt.nl