BERLIJN – De Wende is nog niet voorbij. Nog altijd bepalen West-Duitsers wat er met de verworvenheden van de opgeheven ddr gebeurt. Zo’n verworvenheid is de Aufbau Verlag. De gerenommeerde uitgeverij speelde een belangrijke rol in ‘Leesland ddr’. Ze overleefde als een van de weinige uitgeverijen de hereniging van de beide Duitslanden en verwierf zelfs de status van ‘Suhrkamp van het Oosten’.
Maar nu dreigt het faillissement. Eigenaar-uitgever Bernd F. Lunkewitz is er vandoor en zonder diens kapitaal kan Aufbau de rekeningen niet meer betalen. De zich marxist noemende ondernemer kocht kort na de val van de Muur de uitgeverij met geld dat hij met onroerend goed had verdiend. Verkoper was de ‘Treuhand’, de door de Bondsrepubliek in het leven geroepen instantie die de failliete boedel van de ddr beheerde.
Via die Treuhand maakten West-Duitse ondernemingen zich meester van Oost-Duitse bedrijven, om ze in de meeste gevallen daarna te liquideren. Het ‘opschonen van de markt’ heette dat, oftewel het uit de weg ruimen van mogelijke concurrenten. Zo werden beroemde ddr-uitgeverijen als Volk und Welt en Reclam opgedoekt of tot onbeduidende imprints gedegradeerd.
Zo niet Aufbau Verlag. Lunkewitz wilde met de uitgeverij ‘een droom vervullen’. Hij wilde haar weer de betekenis geven die ze in de ddr had. Aufbau Verlag werd direct na de Tweede Wereldoorlog opgericht door Johannes R. Becher, de latere staatsdichter van de toen nog niet bestaande ddr. Ze werd de uitgeverij van de grote schrijvers die voor de nazi’s waren gevlucht en nu naar Duitsland terugkeerden, zoals Bertolt Brecht en de gebroeders Thomas en Heinrich Mann. De uitgeverij stond midden in het intellectuele leven, met een combinatie van trouw aan de ddr en een roep om hervormingen. Uitgever Walter Janka verdween vanwege zijn dissidentie jarenlang achter de tralies; zijn opvolger Klaus Gysi, vader van Links-partijleider Gregor Gysi, werd later ddr-minister van cultuur.
Lunkewitz wist zijn droom slechts gedeeltelijk waar te maken. Hij gaf een aantal postume werken uit die uitstekend in de Aufbau-traditie pasten, zoals de oorlogsdagboeken van de joodse geesteswetenschapper Viktor Klemperer en de hartstochtelijke dagboeken van het jong gestorven ddr-talent Brigitte Reimann. Maar hedendaagse literatuur die zich met de traditie kan meten, bleek moeilijk te verwerven – een probleem waarmee sinds de Wende niet alleen Aufbau kampte.
Meer dan vijftien jaar heeft Lunkewitz voor de uitgeverij gevochten. Een maand geleden won hij nog een belangrijk proces. De rechter bepaalde dat de Treuhand op het moment van verkoop geen eigenaar van de uitgeverij was. De staat, als juridische opvolger van de Treuhand, weigert echter de fout te erkennen. Volgens Lunkewitz krijgt de uitgeverij daardoor met grote financiële claims te maken. Om die uit de weg te gaan, heeft hij nu zelf de uitgeverij een rekening van 48 miljoen euro gepresenteerd.
Directie, medewerkers en auteurs van Aufbau Verlag gaven op een dramatische vergadering lucht aan hun verontwaardiging over het ‘verraad’ en het ‘menselijk falen’ van Lunkewitz. Met de moed der wanhoop verzekerde de directie dat de boeken van de najaarsaanbieding nog zullen verschijnen en dat de auteurs hun honorarium nog zullen krijgen. Maar als er vóór de herfst geen nieuwe investeerder opduikt, is het met de uitgeverij gedaan.