De vorige week overleden fysicus Freeman Dyson schreef ooit een paper waarin hij beredeneerde en uitrekende hoe de mens eindeloos kon leven. Terwijl de sterren zouden uitdoven, zouden menselijke breinen nog steeds kunnen voortbestaan, als we ze in de vorm kunnen gieten van zwarte wolken materie die zouden rondzweven in een uitdovend heelal. We kunnen ons niet voorstellen hoe zo’n wolk ‘het dynamische evenwicht in stand kan houden dat we leven noemen’, gaf Dyson toe. Maar ja, we kunnen ons ook niet voorstellen hoe de inhoud van een plasmacel eruitziet voordat we dat ooit door een microscoop hebben gezien.
Afgezet tegen zulke gedachten wordt alles waar mensen zich dagelijks mee bezighouden ongelooflijk klein. Toch duwen korte-termijnzorgen zich altijd over alles heen, voor individuele mensen precies zoals voor de wereld. Het coronavirus, de zorg van vandaag, of misschien van heel 2020, duldt alleen nog Amerikaanse politiek en de klimaatcrisis naast zich in het nieuws, de rest wordt gekannibaliseerd. De vorige keer dat zo’n virus de wereld rondging, was een eeuw geleden. Toen ‘ontsnapte de verspreiding van de ziekte aan de aandacht omdat het publiek was gefocust op de oorlog’, aldus het boek The 1918 Spanish Flu Pandemic. Nu is het precies andersom.
Vorige week werd een vredesakkoord getekend in een van langst lopende oorlogen uit de recente geschiedenis, in Afghanistan. Tegelijkertijd begon er een nieuwe in Syrië: daar ging onze eigen bondgenoot Turkije een directe oorlog aan met Rusland en het Syrische regeringsleger van Assad. Beide feiten trokken in Nederland behoorlijk weinig aandacht.
Je zou kunnen zeggen dat dit vreemd is. Hoewel het alweer tien jaar geleden is, was Afghanistan jarenlang ook onze oorlog; Nederlandse soldaten stierven er. Maar Afghanistan is een van de ‘altijd-oorlogen’ geworden, zo’n gebied waaruit zoveel oorlog komt dat we verwachten dat het er altijd zal zijn, en we vinden dat het ook wel bij de woeste aard van de bevolking hoort. Dat is op zich niet zo vreemd bij een land dat al sinds 1978 in oorlog is. Maar het doet ook wel denken aan wat Michael Herr schreef in Dispatches over stammen in het binnenland van Vietnam: ‘We fikten hun oogst af met napalm en gooiden hun dorpen plat, en bewonderden toen de rusteloosheid in hun ziel.’
Afghanistan is niet meer vredig geweest sinds een door de Sovjet-Unie ingestoken staatsgreep, en de oorlog is generaties lang opgestookt met geld, wapens en directe invasies uit allerlei landen. Nu is er dan een vredesakkoord tussen de Taliban en de VS, en lichten de laatste buitenlandse soldaten over een dik jaar hun hielen. Misschien echt – ik moet het nog zien gebeuren. Maar ook als dat er werkelijk van komt, zal Afghanistan ons waarschijnlijk nog lang bezighouden, met al zijn IS- en al-Qaeda-strijders, en het niet-opgeloste conflict tussen Taliban en regering. ‘We moeten de eindeloze oorlogen op de juiste manier beëindigen, anders moeten we er – zo hebben we geleerd – misschien naar terugkeren’, zei David Petraeus, oud-bevelhebber in Afghanistan en ex-CIA-baas.
Dat zou ook geen slecht devies zijn voor Syrië. Al een dik jaar zit de eindstrijd om Idlib er aan te komen, de laatste door Syrische oppositie gecontroleerde provincie van het land. De meeste landen, ook de Europese, hebben zich erbij neergelegd dat Assad zijn hele land gaat terugwinnen, en denken in stilte dat het nu maar beter is voor Syrië als hij snel wint. Alleen is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Turkije verdedigt Idlib nu militair tegen Rusland en het Syrische leger, een gevaarlijke gok. Rusland bracht vorige week 33 Turkse soldaten om het leven om duidelijk te maken hoe ver het wil gaan. Zelfs als Erdogan en Poetin er samen uitkomen, moeten de strijders in Idlib eerst nog worden verslagen, en wacht Assad daarna in waarschijnlijk een lange guerrilla-oorlog. ‘Ondergrondse opstand is geen nagekomen gedachte voor jihadisten’, schreef de Syrië-expert Hassan Hassan daarover.
De ‘altijd-oorlogen’ in Syrië en Afghanistan mogen het daarom deze week misschien hebben afgelegd tegen het coronavirus, maar ze zullen er waarschijnlijk nog altijd zijn als de epidemie van 2020 voer voor nabeschouwingen wordt. Een testament van alles wat we niet kunnen. Net als een zwevende ruimtewolk maken van het menselijk brein, maar van een andere orde.