Kiev - Europa heeft haar idealen verkwanseld en daarvan zagen we de afgelopen weken het beangstigende resultaat. Tenminste, dat zeggen intellectuelen in Oekraïne, zoals oud-dissident Myroslav Marynovych. Hij geldt in Oekraïne als een grootheid: hij richtte Amnesty International Oekraïne op en de lokale tak van de Helsinki Group for Human Rights.
Deze week zijn er lokale verkiezingen in Oekraïne. Dat doet onmiddellijk denken aan de Oranje Revolutie (2004), toen voor het eerst Oekraïners massaal protesteerden tegen verkiezingsfraude. De nieuwe president Joesjtsjenko zou Oekraïne naar Europa leiden. Vanaf nu zou alles vanzelf gaan, was de heersende gedachte in West-Europa. Maar de vreedzame revolte bleef zonder gevolg. Omdat een belangrijke voorwaarde voor democratie ontbrak, zegt Marynovych in een interview: de burgermaatschappij. De Oekraïner is niet gewend zelf initiatief te nemen of zich te organiseren en de EU startte hier geen programma’s om de democratie te versterken, zoals in Roemenië en Bulgarije. Door het ontbreken van een burgerlijke maatschappij kon de bevolking onmogelijk tegenwicht bieden aan machtspolitici. Dus ging het vanzelf weer de andere kant op.
Terwijl Europa insliep, verstevigden de Russen hun greep. Dit voorjaar had de bevolking weinig andere keus dan te stemmen op president Janoekovitsj - de fraudeur van de verkiezingen in 2004 - die een constante gastoevoer beloofde en bezwoer de ‘uitverkoop van Oekraïne’ (privatisering) te stoppen. Europa maakte zich er makkelijk vanaf en verklaarde dat de verkiezingen ‘eerlijk waren verlopen’. De afgelopen weken is het bijna onmogelijk geworden de andere kant op te kijken. Deze maand werd een grondwetswijziging teruggedraaid, waardoor president Janoekovitsj een soort alleenheerser wordt. De oppositie heeft nauwelijks iets in te brengen, onafhankelijke tv-stations worden gesloten, kritische journalisten lastiggevallen. Het Russisch wordt weer officiële taal en de massamoord door de Russen tegen de Oekraïners heet plotseling geen ‘genocide’ meer.
Snel volgen de incidenten zich op. De rector van een grote universiteit waar was gedemonstreerd werd door de geheime dienst geïntimideerd, een museumdirecteur die zich met KGB-documenten bezighield werd gearresteerd. Het zijn volgens Marynovych directe gevolgen van Europa’s huidige ‘Ostpolitik’. De EU bleef afzijdig bij de opbouw van de Oekraïne, omdat Rusland dat wilde. De Europese waarden - vrede, democratie en stabiliteit - werden ingeruild voor energiebelangen en veiligheid.
Nu is het te laat, denkt Marynovych. De bevolking is gedesillusioneerd en de angst is terug. De aanloop naar de verkiezingen staat in het teken van geruchten over nieuwe, grootschalige fraude. En áls de Oekraïense bevolking het al aandurft nog eens in opstand te komen, zal het eindigen in bloedvergieten, denkt hij. Marynovych bracht tien jaar van zijn leven door in een Goelag-kamp. Daarna was hij nog tien jaar banneling. Nu vreest hij opnieuw dissident te worden. En Europa zwijgt.